kuyu

kuyu (狐狸)

kasazumaan (界)： kasazumaan a aadupan (動物界, Animalia)
sacumud (門)：sacumud a kulus (脊索動物門, Chordata)
uzip (綱)： cucu' nu uzip (哺乳綱, Mammalia)
mata (目)： mata mukan tu titi (食肉目, Carnivora)
sapamata (科)： sapamata tuaadupan (犬科, Canidae)
sazuma (亞科)：sazumaay aadupan (犬亞科, Caninae)
malecaday (族)： malecaday kuyu (狐族, Vulpini)

kakiliman (摘要)

狐狸，哺乳綱，食肉目犬科動物。屬於一般所說的狐狸，又叫紅狐、赤狐和草狐。它們靈活的耳朵能對聲音進行準確定位、嗅覺靈敏，修長的腿能夠快速奔跑，最高時速可達50km/h左右，所以主要以魚、蚌、蝦、蟹、鼠類、鳥類、昆蟲類小型動物為食，有時也採食一些植物。

.kuyu, uzip nu micucu'ay, mukanay tu titi aadupan. mahiniay u kamu tu kuyu hananay, u zuma singanga aca tu sumanahay kuyu, kalumeni'ad ku kasumanah kuyu atu lutuk kuyu. dadawa ku tangila nu heni matineng a icuwa ku ngiha asaan, dadaw a pakasanek, tanayu' ku padahaw siduba', kadadawa ku nikaduba' katukuh 50 a bataan km/h, sisa angangan u buting, piya', kabus, kalang, edu, ayam, u cilekay adidi'ay aadupan ku nikanan, uzuma miala aca tu zumaay mulangaway a kakanan.

lalangawan (文化)

實際上狐狸是民間對這一類動物的通稱，種類繁多，分北極狐、赤狐、銀黑狐、沙狐等。性格機敏膽小，常在古代神話中以「狐狸精」出現，雖在遠古也曾作為圖騰，但從不出現於正式祭祀中，皆因其「形象不雅」，多與狡詐鬼祟相關聯。多年來，狐妖狐仙，在各種小說及趣聞中形成一種獨有的妖精文化

tatenga' mahiniay aadupan kuyu han nu binawlan, yadah ku masazumaay , kasaliwliwah pye-ci kuyu, kasumanahan kuyu, ging lumeni'ay kuyu, salengalengacan a kuyu. u wayway kalamkam nika mapadaki, i kasumamadan hinatahkal i kungku ku “kuyu” , kanahatu i kasumamadan na u pala bacuanay tu, nika caay henay katahkal i tatenga'ay a pilisinan, zayhan “caay ka kapah ku wayway”, hatu malalayat tu matineng misamawmaw misabana'. hatini katenes nu mihcaan, u kuyu a malatademaw, u canacanan nisulitan i cudad atu musiluyay mala u micidekay a malatademaw a kuyu nu lalangawan.

u wayway (特徵)

狐狸身體纖瘦，毛長且厚。狐狸擁有毛茸茸的尾巴。大多種狐狸耳朵大、直立、呈三角形。不同種類的狐狸顏色不同。狐狸的眼睛能夠適應黑暗，瞳孔橢圓，發亮。狐狸具有敏銳的視覺、嗅覺和聽覺。大部分狐狸具有刺鼻的味道，由尾巴根部的臭腺放出。

u kuyu makudus ku uzip, tanayu' kibetul ku banuh. ikul nu kuyu tanubanuh sa mapungpung. mahiniay a kuyu hatu u tabakiay amin ku tangilza, mutizeng, masakalimucu'. u zumaay a kuyu masazuma ku kulit. mata nu kuyu mananam tu i duutay, u mata masati'kuk' ku kamulmul, malikat. kalamkam ku mata makazih, misanek atu mitengil. u kuyu hatu angsic ku sanekay amin, i angangngan nu ikul ku patahkalay tu angsicay.

狐狸，具有長長的針毛和柔軟纖細的下層絨毛，通常毛色呈濃艷的紅褐色或高貴的白色。尾部蓬鬆，尾稍呈白色，耳部及腿部為黑色，耳朵很尖，長相和犬相似。肛部兩側各生有一腺囊，能釋放奇特臭味，稱"狐臭"。

kuyu, tanayu' basazicem dawmi' adididi' ku i labuay apuyu' ku banuh, u banuh salungan mukelat kasumanamanahan ku kulit atu tanektek salengacay ku kulit. mapungpung ku banuh nu ikul, u iluc nu ikul u salengacay, tangila atu padahaw u lumeni'ay, madicem ku tangila misengi tu wacu. menah nu tapiingan sialubu, u sapatahkal tu micidekay a saneng angsit, u ngatulay han pangangan ku kuyu.

nikauzip (生活習性)

狐狸生活在森林、草原、半沙漠、丘陵地帶，居住於樹洞或土穴中，傍晚出外覓食，到天亮才回家。所以能捕食各種老鼠、野兔、小鳥、魚、蛙、蜥蜴、昆蟲等，也食用一些野果。因為它主要吃鼠，偶爾才襲擊家禽，所以是一種益多害少的動物;當它們猛撲向獵物時，毛髮濃密的長尾巴能幫助它們保持平衡，尾尖的白毛可以迷惑敵人，擾亂敵人的視線。故事中的狐狸形象，絕不能和狐狸的行為一樣。

kuyu i kilakilangan mauzip, nalinalibuwan, masalikenay, adidi'ay a buyu'an, mueneng i buhang nu kilang anucaay i buhang nu lala', kalabian tahkal mikilim tu kakanan, katukuh katakelal nu demiad kya taluma'. sisa taneng pakala tu canancanan a kakanan u edu, pawalil, adidi'ay ayam, buting, balaut, kakitil, cilekay, ku kanan, mukan tu nu buyu'ay a heci. zayhan u edu ku kanen niza, uzuma misamamaw tu nu luma'ay nipahabayan, sisa misawacu' anu aadupan tu kapahay sa, yu kalamkam icelang a amizakep tu aadupan ku heni hawsa, ya mazeketay a banuh tanayu' ku ikul taneng a midama palalecad tuhenian, masazicemay a ikul salengac ku banuh taneng paenep tu ada, milawlaw tu aazihan nu ada. i kungkungay u wayway nu kuyu, amana kanca kalecad tu wayway nu kuyu.

balaki kasiwawa (生長繁殖)

每年2月-5月產仔，一般每胎3隻-6隻。狐狸警惕性很高，如果誰發現了它窩裡的小狐，它會在當天晚上"搬家"，以防不測。

paymihcaan 2 a bulad katukuh 5 a bulad a siwawa, nacacay mulecuh 3-6 kunilecuh. talakaw ku nipalaayaw nu kuyu, anu cima ku pakaazihan tu dibu nu adidi'ay kuyu, uyzaantu a sandeb “mabulaw tu,” matala anu mahicahica tu sa.

母狐一般在每年2-5月發情並交配，懷孕期大約為51~52天，每胎可能產6-8個寶寶。剛出生時全身黑灰色，唯有鼻尖為粉紅色。它們剛出生時什麼也看不見，要依靠母親的保護和餵養。

tawinaan a kuyu i paymihcaan tu 2-5 a bulad matul a matatakis, pisabilian pakala tu 51-52 a demiad, nacacay mulecuh taneng mulecuh tu 6-8 ku wawa. lecuhan henay u kulit nu uzip abuabuan ku lumeni', uyza mazicemay cihek dada' ku kasumanahan. lecuhan henay kuheni hawsa caay pakazih tu canancanan, miida tu pidiput nu wina atu pakaen.

1個月後，慢慢能站立，眼睛變大，長出淺棕色的毛。2個月後，狐狸的外形基本呈現出來，站立、奔跑依舊困難，毛色已經完全長齊。成年後，長出鬍鬚，耳部變尖，腿部修長，已能奔跑、捕食。

1 a bulad hawsa, haymaw satu mutizeng, tabaki satu ku mata, tahkal tu ku sakuhikuhian a kulit nu banuh. 2 a bulad hawsa, masakuyu tu ku wayway, mutizeng, mangelu'en henay maduba', mahamin tu sibanuh ku uzip. balaki tu hawsa, singisngis tu, mazicem tu ku tangila, tanayu' tu ku padahaw, taneng tu maduba' mizakep tu kakanan.

狐狸的體溫在38.8~39.6 ℃ ，呼吸頻率為每分鐘21~30次。成年狐狸每年換毛1

次，每年的3~4月份開始，7~8全部脫完，新的針絨毛開始同時生長，11 月份形成長而厚的被毛。藍狐的壽命為8~10年，繁殖年限為4~5年，赤狐分別為10~14年和6~8年、銀狐分別為10~12年和5~6年。

u akuti' nu uzip nu kuyu i 38.8-39.6 tusi, u nipihanhan paysasulitan kina cacay 21-30. balakiay a kuyu paymihcaan kinacacay paliyun tu banuh, paymihcaan tu 3-4 a bulad malingatu, 7-8 a bulad mahamin tu mapeluk ku banuh, baluhay adididi'ay a banuh malecad mulangaw, 11 a bulad masatanayu' kibetul tu ku banuh. sumilaway kuyu a katanayu' nu nikauzip 8-10 a mihcaan, kasiwawaan a mihcaan 4-5 a mihcaan, kasumanahan a kuyu kasazuma 10-14 a mihcaan atu 6-8 a mihcaan, ging a kuyu kasazuma 10-12 a mihcaan atu 5-6 a mihcaan.

kaliwasak (分布範圍)

各個種類的狐狸遍布於北美、歐洲、亞洲、包括極地地區。同時也分布於非洲各部。在狐狸被引進澳大利亞用於控制兔子數量之前，澳大利亞沒有狐狸。

u canacanan a kuyuan malaliwahliwah i Pey-mey, Ow-cuw Ya-cuw, pasu Ciy-ti a kakitizaan, malecad tu aca malaliwaliwah i Bey-cuw a kasakeis niyazu'. ayaw nu nipacumud tu kuyu i Aw-ta-li-ya ayaw u sapikelec tu katuud nu pawalil, Aw-ta-li-ya inayi' ku kuyu.

中國主要有赤狐，分布全國大陸。沙狐分布新疆、內蒙、青海、甘肅、西藏等地。雪狐(又名北極狐、白狐或藍狐)分布在北極一帶。生殖期結成小群，其他時期單獨生活。

Cung-kuw angangan izaw ku kasumanahan a kuyu, malaliwaliwah i hamin nu Ta-lu. kasalenga'can a kuyu malaliwaliwah i Sin-cyang, Ney-mung, Cin-hay, Kan-syaw, Si-cang a kakitizaan, sulda kuyu, “singangan haca tu Pye-ci kuyu, salengacay kuyu anucaay sumilaway kuyu” malaliwaliwah i Pye-ci a kakitizaan. kasiwawaan maluyaluy tu, u zuma tataytay a mauzip.

kasazuma aadupan (物種分類)

藍狐又稱北極狐，主要分布於歐亞大陸和北美洲北部的高緯度地區。藍狐吻部短，四肢短小，體圓而粗，被毛豐厚，耳寬而圓。藍狐體長60-70厘米。尾長25-30厘米，有兩種基本毛色，一種冬季呈白色，其他季節毛色加深;另一種常呈淺藍色，但毛色變異較大，從淺藍至深褐。

sumilaway kuyu singangan aca tu Pye-ci kuyu, angangan malaliwaliwah i Uw-cu Talu atu Pey-mey-cuw tu nuwamisan u cayay kataledes a kakitizaan. sumilaway kuyu apuyu' ku walaw a belbel, apuyu' ku sepatay a kuku', tabaki masamulmul ku uzip, tunubanuh sa kibetul, u tangila ahebal masamulmul. sumilaway kuyu u tanayu' nu uzip 60-70 limi. u tanayu' nu ikul 25-30 lim, tusa ku tadabanuh a kulit, u zuma kasienawan salengacay ku kulit, nuzuma mutesekay ku kulit nu banuh, zuma satu kasumilawan ku kulit, nika sazumazuma sa ku kulit nu banuh, maka sumilamilawan katukuh tesekay tu makulahay a banuh.

銀黑狐又稱銀狐。原產於北美和西伯利亞，是野生狀態狐狸的一種毛色突變種。銀狐體型稍大於藍狐，吻部、雙耳背部和四肢毛色為黑褐色。銀狐針毛顏色有全白、全黑和白色千黑色3種體長60-75厘米，體重5-8千克。

ging lumeni'ay kuyu singangan aca tu ging kuyu. nau i Pey-mey atu si-puw-li-yaay, nu buyu'ay a kuyu u masazumaay a banuh. ging kuyu uzip katabakian ku sumilaway kuyu, laway bilbil, u belih nu tusaay a tangila atu sepatay a kuku nu banuh u lumeniay kakulahay a kulit. ging kuyu adidi'ay a banuh hamin u salengacay, hamin lumeni'ay atu salengacay u lumeni'ay a kulit tulu a lamangan tanayu' nu uzip 60-75 lim, u baket nu uzip 5-8 malebut ke'.

赤狐又名火狐，是狐屬動物中分布最廣、數量最多的一種.體重5-8千克，體長60- 90厘米，體高40-50厘米，尾長40-60厘米。赤狐體形纖長，臉頰長，四肢短小、嘴尖耳直立、尾較長。赤狐的毛色變異幅度很大，標準者頭、軀、尾呈紅棕色、腹部毛色較淡呈黃白色，四肢毛呈淡褐色或棕色，尾尖呈白色。彩狐是銀黑狐、赤狐和藍狐在野生狀態下或人工飼養條件下的毛色變種。

kasumanamanahan kuyu singangan aca tu lamal kuyu, tungusay kuyu a aadupan saahebalay a nikalaliwaliwah, sayadahay a kuyuan, u baeket nu uzip 5-8 malebut ke, tanayu' nu uzip 60-90 limi, u talakaw 40-50 limi, tanayu' nu ikul 40-60 limi. sumanamanahan kuyu masatanayu' ku uzip, tanayu' ku bihid, apuyu' ku sepatay a kuku', masamucuy ku laway mutizeng ku tangila, tanayu' ku ikul. sumanamanahan a kuyu sazumasuma sa ku kulit nu banuh, u tatengaay u tangah, uzip, u ikul sumanamanahan kuhi a kulit, bili a banuh kakuliyawliyawan tu sangelacay a kulit, sepatay a kuku nu banuh kakulakulahan tu kuhiay a kulit, i teluc nu ikul u salengac. kulikulitan a kuyu nu ging lumeni'ay a kuyu, kasumanahan a kuyu atu sumilaway kuyu i buyu'ay kuyu atu nipahabayan kuyu masazumaay ku banuh.

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan (外部連結)

中文維基-狐狸: https://factpedia.org/index.php?title=%E7%8B%90%E7%8B%B8&variant=zh-han
中文維基-北海道赤狐：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%97%E6%B5%B7%E9%81%93%E8%B5%A4%E7%8B%90