nipaluma-kadebitay

makayzaay i Wikipitiya
nipaluma-kadebitay含羞草

nipaluma-kadebitay含羞草

nipaluma-kadebitay含羞草[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

【學名】 mitesekay ngangan Mimosa pudica L.

【科名】 sapamata ngangan sapamata kumuh豆科(Leguminosea)

【屬名】 tungusay kadebitay a lutuk含羞草屬

【俗名】 u ngangan

kadebitay[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

含羞草

(俗名:感應草、喝呼草、假死草、愛睏草、懼內草、怕癢草、指佞草、怕醜草、怕羞草、知羞草、見嘯草、見羞草、見笑草、羞誚草)

【英名】 A-milika ngangan Humble-plant、Sensitive Plant、Common Sensitiveplant、Ojigiso

kamu nu binacadan 【族語】

布農 Mazav Tu Ismud、撒奇萊雅 Kadebitay、排灣 La A Lun、魯凱 Kekenepe、雅美 Masnesnek'rekereket、鄒 Cuun Arapucu、卑南 Lrepelrepe'an .

u siwkay nu nipaluma[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

kakuniza 植物分類 ()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma

()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma

()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma

takalaw nu bayu' 生長海拔高度
mauzip subal 生長區域
nipaluma sasahicaan 栽種功能 yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka 株高 u talakaw katukuh i 90 a hunan
papah tanaya' 葉長 tanayu’ pakala tu 0.5-1.5 a hunan
papah ahebal 葉寬
papah mapela' 葉瓣 u papah hatusatusa samasilut i papaw nu lamit
balu ahebal 花徑
balu kulit 花色 i lalud balangbangan mabutelak ku adidi’ay abulau u kasumanahan
heci 果實
paenu 種子

u sanek nu nipaluma[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

1 sanek 7 dawmi
2 letek v 8 siceka'
3 cedam 甘,甜 v 9 dieku
4 aledah 辣,辛 10 cuedet 寒,涼 v
5 atekak 11 acak
6 cupelak v 12 zuma 其他

malaheci tu imelang[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

1 pangangay (生)津 27 kaliwates  (消)小疔
2 akacay-akuti (減)燥熱 v 28 malebawa (消)跌打腫傷
3 cuedet (減)寒冷 29 akuti' (消)燙傷
4 patezep tu izang (消)出血 30 tunatun (消)瘀血
5 paisi' (利)排尿 v 31 tibeni (消)泡疹、痱子
6 taluktuk (減)發炎 32 kebing (消)麻疹
7 sulalis (退)發燒 33 sizaz (消)濕疹
8 cebu' taluktuk (消)尿道膀胱炎 34 butus (消)水腫 v
9 mapudasay (減)皮膚病 35 kalad nu bau (減)蛇咬
10 atay taluktuk (減)肝炎 36 bulad adada' (消)經痛
11 adada' (減)痛 37 cadi'ci (減)心痛
12 sicedam isi (減)糖尿病 38 pasicucu (增)乳汁
13 ngidngid (消)嘴破嘴角發炎 39 bali-malalemed (減)風濕 v
14 teluhu (消)濃痰 40 calenged (止)皮膚癢
15 takulaw adada' (減)喉嚨痛 41 sinawal (減)暈眩
16 tuzu malebawa (減)關節炎,風濕痛 42 manah (消)痔瘡
17 mabanic (消)腹瀉 43 pucu' (消)淋巴痛
18 muta' (調)嘔吐 44 buyu' (解)中暑
19 masikata' (調)便秘 45 suaw (止)渴
20 adada' tangah (減)頭痛 46 muni' ku banges (消)皮膚潰爛
21 malihen (怯)咳嗽 47 takalaw ku izang (減)高血壓
22 makamaw (減)感冒 48
23 milisawada' (調)腸胃病,胃痛 v 49
24 walak (解)中毒 v 50
25 maduka' (消)破皮傷 51
26 puces (消)膿包、大疔 52 zuma 其他(失眠、帶狀泡疹、支氣管炎、急性結膜炎 v

pasubana i cacudadan a lacul[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

u cudad a ngangan Mimosa pudica L.
u sapamat a ngangan Leguminosea(豆科)
u Amilika a ngangan Humble-plant; Sensitive plant; Common Sensitiveplant; Ojigiso

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

cidekay ngangan miungay
Sakizaya kadebitay
Pangcha
Tayan
Paywan la a lun
Yuwatan mazav tu ismud
Sejek
Taluku
Puyuma Lrepelrepe'an
Rukay kekenepe
Cou cuun arapucu
Kabalan
Tau/Yami masnesnek' rekereket
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

u sulit nu zuma a kamu-Hulam atu Amilika[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

maliwaliwa i hekal【分布環境】

u kaladebitay manamuh mulangan i dihkuay mapacilalay a hekal, izaw tu mulangaw i tapiingan nu zazanaahebalay a lala’ pilangawan nu lutuk,I buyu’kilakilangan,tapiningan nu zazan u masemetay a lala’tu ahebalay a kakitizaan, anucaay papiingan nu sauwac atu tapiingan nu bayu maazih tuway.

(kamu nu Hulam:喜歡生長在溫暖濕潤和陽光充足環境的含羞草,常常可於全省路旁、空地、草生地、山坡叢林中、路旁潮濕地等開闊場所,或是河邊及海邊等皆可發現其蹤跡。)

kakapah nu sapayu/a icuwaanay【藥效/部位】

i sapayuan kahini,sicedam,cupelak tungusay u cudetay,siledek,taneng panuneng tu angil, palasawad tu teluhu’ pasatezep tu baha, taneng haca pasapi’ tu akuti’ pacculil tu isi’, mihulak tu ledek palasawad tu kasaupu, kapah mingaay tu mahicacaay a imelang,

(kamu nu Hulam:在性味方面,具甘、澀且性寒,帶有小毒,不僅可以鎮靜安神、化痰止咳,還可以清熱利尿、解毒消積等,常常用來治療多種疾病,)

mahiniay, manana’ay a sawda’, mamenuay, madukaay a sawada’, malebawaay adadaay a mata, mapenuay ku banges, mahiwhiway, malebawaay nu nanum, kahekakuay mabahay siizangay.

(kamu nu Hulam:例如:腸炎、失眠、小兒疳積、目赤腫痛、帶狀皰診、支氣管炎、風濕、急性結膜炎、水腫、勞傷咳血等。)

musakamuay a binacadan【使用族群】

(kamu nu Hulam:布農、撒奇萊雅、排灣、雅美、鄒、卑南、魯凱。)

mauzipay/u wayway【生態/性狀描述】

Kadebitay a lutuk tungusay u kamuhung a sapamata tungusay kadebitay lutuk mulangaway a lutuk masakilangay maliwasakay ku teban, u talakaw katukuh i 90 a hunan, lami’t maliwasak mulangaw tasasa muluhung ku kawit a cekak atu macukenisay a banuh, kasacii’t u dandaway lutimay a kulit nu mulaladay.

(kamu nu Hulam:含羞草係屬於豆科含羞草屬的披散半灌木狀草本植物,株高可達90公分以上,莖上被散生且下彎的鉤刺及倒生剛毛,分枝呈綠紫色的蔓狀。)

u lamit malecad uyzaay a lamitan a kakitizaan, tusa ku papah mulangaw, u papah hatusatusa sa masilut i papaw nu lamit, u papah masakeliw u tanayu’ masabucuy ku samulmul,  tanayu’ pakala tu 0.5-1.5 hunan, akaway nu papah katanayu’ pakala tu 2-3.5 hunan masa zinum aku papah sibanuh.

(kamu nu Hulam:莖上的同一個環莖位置,有兩個葉片生長,葉片兩兩成對的排列在莖上,葉片形狀呈線狀長橢圓形,長約0.5-1.5公分,葉柄長約2-3.5公分,披針形的托葉被剛毛。)

i lalud balangbangan mabutelak ku adidi’ay abulau u kasumanahan, nayi’ ku akaway nu balu nika tanayu’ ku akaway, mazeket masaupu apuyu’ nika ahebal, matelekat u masapucu’ay i tizaamin i pabaw, masatangah ku uzip, kasabalu mahiza u sapisasa tu nanum, adiping nu balu masatuki, izaw 10 ku tama nu tebanay balucu’ nu balu.

(kamu nu Hulam:於夏、秋之際開出淡紅色的小花,花無柄但具長梗,多數密集生於一短而寬,平坦或隆起的總托上,形成一頭狀體,萼片為漏斗狀,花冠則為鐘形,具有10枚雄蕊。)

kaladebitay lutuk “mitesekay ngangan, Mimosa pudica” uyza micidek ku nilangaw yadah ku nipangangan, mahiniay CP, u dadawaay matineng lutuk, he-hu lutuk, kasikazay lutuk, matalaway tu ditu lutuk, talaw kadebitay lutuk, malaacawaay lutuk, pakazih matawaay pakazih lutuk. Kadebit lutuk u langaw i Mei-caledesay a Pa-si, u kamuhung a sapamata tungusay kadebitay lutuk, u pinaay tu a mihcaan nu mulangaway a lutuk.

(kamu nu Hulam:含羞草(學名:Mimosa pudica),由於其獨特的生理習性有著眾多的別名暱稱,如CP、感應草、喝呼草、知羞草、怕醜草、怕羞草、夫妻草、見笑草等。含羞草原產於美洲熱帶的巴西,是豆科含羞草屬的一種多年生草本植物。)

uyza sa mahiniay icelang mulangaw, sisa yadah i kanatal, u kadebitay a lutuk pala u mahay han a lutuk han. kamu tu balu, kalamkam, mihaymaw a pakatiyung, damsay ku balucu’. kulit nu balu kasumanahan atu lutiman a kasumanah. u kabutelakan a demiad 6 a bulad katukuh 9 a bulad.

(kamu nu Hulam:由於這種植物生長力頑強,所以在不少國家,含羞草都被當成是一種野草 。花語:敏銳,細膩的感觸,纖細的感情。花色有粉紅和紫紅。花期為6月至9月。)

maliwaliwah 【分布地區】

kadebitay lutuk u langaw i Cung-Nan- Mecuw, ayza malahad tu yadah tu i kitakit, i Tan-san-ni-ya, Nan-ya, Tung-Nan-ya, A-meilikaa tu katuuday a walibayu a subal pala u midebungay nu mulangayaw han.)

(kamu nu Hulam:含羞草原產於中南美洲,現已擴散至世界許多地方,在坦尚尼亞、南亞、東南亞、美國和許多太平洋島嶼被視為入侵物種。)

i Aw-cow u zuma a kakitizaan, “ mahiniay Pe-lin a lala’ atu Si-aw” u pala u kakuwanan han aadupan “declared plants”.iAw- cuw Kun-s-lan pala u kakuwana n han aadupan.i Nay-ci-li-ya, mahiniay Pe-lin a lala SAI-si-al, muw-li-si-s atu Tung-ya a kakitizaan u midebungay nu aadupan.

(kamu nu Hulam:在澳洲部分地區(如北領地及西澳)被視為列管物種(declared plants)。在澳洲昆士蘭被視為建議列管物種。在奈及利亞、塞席爾、模里西斯及東亞等地區被視為入侵物種。)

u cidek【特點】

Kadebitay lutuk i katahaban File : Kadebitay lutuk tebing han matahabay tu. webm Kadebitay lutuk dadawa misulup ku kadebitay lutuk u satabakiay nu miciekay uyza anu matebing nu canacana a tuudan, huyahuy, paakuti’ han sa, u papah niza tahab sa kilul akaway a papah seday sa, amawada’ ku duka nu hekal, pangangan han u hina sulupay han “seismonastic movement” sangaleb i cayay katakelalay caay ka icelang hawsa dadawa minasulup.

(kamu nu Hulam:含羞草閉合過程File:含羞草觸碰反應.webm含羞草感震運動之一——觸碰反應含羞草最大的特點就是如果它受到物件觸碰、搖晃、加熱時,其小葉會閉合接著葉柄下垂,以減少受害面積,稱為感震運動(seismonastic movement),尤在光線較弱時比較敏感。)

uyni a watawat mahiniay u kadebitay lutuk akaway nu papah atu adidi’ay papah a akaway u angangan izaw ku mabesuay tabakiay masaalumuay, panganganhan tatangahan papah “pulvinus”, i labu tatangahan nu papah a nanum micukel tu papah, nika anu pakatebing tu canacanan hawsa, labuay papah a nanum kasenun sa pasayza nu zumaan a milasit, satu u Kadebitay lutuk matahab tu ku adidi’ay a papah. u zuma, u sananal sukutsukut sa ciniza. mahiniay u micidekay, tatenga’ makayniay ku ngangan nu kadebitay lutuk.

(kamu nu Hulam:此運動原理是因含羞草葉柄和小葉柄基部都有一略膨大的囊狀構造,稱為葉枕(pulvinus);平常葉枕內的水分支撐著葉片,但是當受到外力刺激時,葉枕內的水分會立即流向別處,使含羞草的小葉閉合。另外,它在早上都會自動收縮起來。這種獨特之處,也正是含羞草名稱的來源。)

Kadebitay lutuk mapaceku’ tu ciniza tu 0.1 biti’ hawsa matahab tu, pinaay a biti’ malepy tu, mahiniay a satakus u kadadawa taneng katukuh paybiti’ 40-50 limi.

(kamu nu Hulam:含羞草會在自己收到刺激0.1秒後產生閉合作用,幾秒鐘內完成,這種傳遞速度可以達到每秒40-50厘米。)

u kadebitay lutuk kakapah nu sapayu atu zumaay tunggusay kadebitay lutuk angangan kasazuma nu mulangaway, i lamit izaw ku sumanahay a kulit, taneng malasapayu, nika siledek ciniza.

(kamu nu Hulam:藥效含羞草與其他含羞草屬植物的主要分別,在於其莖帶紅色,可入藥,但也具有毒性。)

nu lutukay sapayu a ziting u nisutitan tu nu lutukay a sapayu tatenga’ u ukadebitay lutuk a angangan taneng mingaayy tu cicekaay a ukak, taneng aca misiwduk tu manana’ay pasatezep tu adada, mingaay tu angil pakapah tubi’ taneng pasatezep tu baha tuluhu’, sapihedup tu nanum nu cihek asapayu. Kadebitay lutuk i lutukay a sapayu u sapipaiyu izaw ku nisititan i ziting izaw ku,

(kamu nu Hulam:中醫藥典的記載中醫藥理認為含羞草的根可以醫治骨刺,亦可以消炎止痛,寧神安眠,也可以有止咳化痰,收鼻水等藥效。含羞草在中醫的藥用方面有記載於一些典籍的有:)

“mantaay a sapayu ”, pasatezep tu adada sapilasawad tu malbawaay. “uynianay a lutuk uyni u”, sapitabu tu manene’ay a duka. “nisulitan miala tu sapayu I Lin-nan”, sapingaay tu adada akuti’ nu mata. “ladaway lutuk a kitakit miazih tu sikulitay a bacu”, u lamit cunus han tu adidi’ ku epah tengel han tu ikul nu pabuy kan han, sapingaay tu cicekaay a kukak, nika la’cus mukan ku sibiliay.

(kamu nu Hulam:生草藥性備要》:止痛消腫。 《本草求原》:敷瘡。《嶺南採藥錄》:治眼熱作痛。《青草世界彩色圖鑑》:根加入少許酒燉豬尾骨服用,治骨刺;但是孕婦不可服用。)

ayzaay ziday sapayu migikiw tu ayzaay a sapayu hicasa,kadebitay lutuk izaw yadah ku sakay kapah tu uzip nu tademaw,pasu huwng-tung ben a kasazuma,sapabangsis a tuud,saka uzip a sapayu,an-cisuwan,yucisuwan atu zumaay asuay a kakanan.

(kamu nu Hulam:現代醫藥研究現代醫藥研究認為, 含羞草中含有大量對人體有益的活性物質,包括黃酮類、酚類、生物活性多糖、胺基酸類、有機酸類和其他微量元素。)

satuway, kaladebitay lutuk taneng sakay uhuh, sulalisay ku adididay wawa, maduka sumanahay ku mata mangelu’ay mihanhan, adaday ku bituka. adadaay sawada’, siba’tuay a taisi’an mabanic,nayay ku angil mahumingay ku uzip,nuhekalay a sipingaay,mapulinay malibawaay,manana’ay malibawaay siledekay,miuhuhay tu zizang,siledekay sinanumay a dukay a imelang.

(kamu nu Hulam:因此,含羞草可用於感冒、小兒高熱、急性結膜炎、支氣管炎、胃炎、腸炎、泌尿系結石、瘧疾、神經衰弱;外用可治:跌打腫痛,瘡瘍腫毒、咯血、帶狀皰疹等疾病。)

siledekay, kaladebitay lutuk siahciday ku kaladebitay lutuk, u siledekay a an-ci-suwan, adidi’ ku ledek, lacu’sxteked han mukan, palamelen tu zumaay asapayu pulung han mukan.

(kamu nu Hulam:毒性,含羞草含有含羞草鹼,是一種毒性胺基酸,具有少量毒性。不可單獨服用,需配合其他藥物一併使用。)

sangaleb u pahabaya pakanay a kawawan, papatelac kunipakan tu kadebitay lutuk maimelang tu ku aadupan. uyza u maazihay tu, u malukay a katalalan, mapatelac kunikan tu cayay kasicekak a kadebitay lutuk amaledek imelang, satu i kasienawan amin amahini.

(kamu nu Hulam:尤其是在畜牧業上,誤食含羞草常引起動物疾病。其中最常見的是,耕牛誤食無刺含羞草而引起的中毒病,且一般多發於冬季。)

malukay a katalalan anu maledek hawsa satezep sa mabiyalaw, ngelecngelec sa ku ngipen mahiwhiw, malelu’ay muhanhan, masingnkiay, mapenu’ay.

(kamu nu Hulam:耕牛中毒後表現為精神沉鬱,磨牙,喘氣,呼吸困難,出現神經症狀、水腫。)

uzuba satu, siahciday ku kaladebitay lutuk,Luw-tuw, subayu aadipan mukan tu kaladebitau lutuk a mabunul ku banuh, adidi’dy salengecay edu atu tabakiay edu mukan tu 0.5-1.0% tu kaladebitay lutuk ahciday a kakanan, mabunul tu ku banuh, mabudad haca ku mata atu mapatut ku kabalaki. satu makan nu ‘tademaw ku kaladebitay lutuk mabulal t uku banuuh, satu, labu nu luma’ la’cus paluma’ tu kadebitay lutuk.

(kamu nu Hulam:此外,由於含羞草鹼的緣故,駱駝、馬等食用含羞草會產生脫毛現象,小白鼠和大白鼠食用含0.5% ~1.0%含羞草鹼的飼料,也發生了脫毛,還會引起白內障和生長抑制。而人食用含羞草也會引起毛髮脫落,因此,室內不宜種植含羞草。)

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%90%AB%E7%BE%9E%E8%8D%89

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%90%AB%E7%BE%9E%E8%8D%89%E5%B1%AC

pasazuma tungusay kaladebitay lutuk pasazuma i lalay milakui’t tu pinaay a kasazumaan, pulung tu nisuped katukuh tulu malebut a lamangan ku ngangan, uyni u zuma papulung han tu tungusay nuzumaay a ngangan nu mulangaway.

(kamu nu Hulam:分類含羞草屬在分類史上經過許多次變動,共累積了多達三千種名稱,其中有些被併入其他屬或成為其他植物的名稱。)

(Leucaena leucocephala)u zuma izaw ku mulangaway a laamangan sayhan imalecad zaiw ku tusa  macacubelisay masabanuhay sakatusa a papah namapaka tungusay u kaladebitay lutuk, satu pakayza hantu tungusay nu zumaay, nika mahiza tu mananam pangangnan tu “Mimosa”, mahiniay u singanganay u paseng “Albizia julibrissin” atu paseng “Leucaena leucocephala”.

(kamu nu Hulam:有些物種因同樣有二回羽狀複葉而曾被歸入含羞草屬,後來被歸入其他屬,但仍習慣被稱為「Mimosa」,著名的案例為合歡(Albizia julibrissin)與銀合歡。)

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p117: [1]

中文維基百科:[2]