tabakiay diheb
tabakiay diheb “Ing a kamu Grand Canyon, how-pi a kamu Ongtupqa, Ya-wa-pay a kamu Wi:kaʼi:la” tini i Amey-li-ka Ya-li-san-na sapipan nusamisa, nu Ke-low-la-tu-he micaliway tupanaay tu a lasubu emang a mihcaan tu kacedas, sakulikulit satuway, katalawan masatepad. 1979 a mihcaan tabakiay diheb mala u niliwanan a zaysang i kitakit. i ayadah nu cayay ku sikangkeyay a baziyung kitakit nu waluay tuhakay aazihan masulit tu ku ngangan nu tabakiay diheb. imahini u A-mey-lika ku mikwanay tu kanatal aidangan.
大峽谷（英語：Grand Canyon；霍皮語：Ongtupqa；亞瓦派語：Wi:kaʼi:la）位於美國亞利桑那州西北部，是科羅拉多河經過數百萬年以上的沖蝕而形成，色彩斑斕，峭壁險峻。1979年大峽谷被列入世界遺產。在許多非權威版本的世界八大自然奇觀列表上都有大峽谷的名字。目前由美國大峽谷國家公園管理。
1540 a mihcaan izaw ku cacay ci Cya-si-ya·Low-peyc·te·ka-te-na-s “García López de Cárdenas” a Si-pang-ya a tademaw saayaway pakazih tu tabakiay diheb. 19 se-ci 70 a ziday, Amey-li-ka tukusay a hitay saw-wi ci Ye-han·wi-s-li·paw-wi-al mikelid tu saayaway a nu ke-sye nu miasihay a kaput tayza i tabakiay a diheb. paw-wi-al patinaku tu dihebay nu maleneknekay nu sadangay a ba’tu mahiza “u belih nu cudadan a kungku”. saca, nuayawan izaw tu ku Mey-cow a In-ti-an a tademaw i tepad nu diheb mana’nel tu.
1540年，一個名叫加西亞·羅培茲·德·卡德納斯（García López de Cárdenas）的西班牙人最先發現了大峽谷。19世紀70年代，美國陸軍少校約翰·威斯利·鮑威爾率領第一支科學考察隊前往大峽谷。鮑威爾將谷中的沉積岩層形容為「一本巨型小說中的書頁」。然而，此前已有美洲印地安人在峽谷壁上定居了。
hekal a lala’ 地理環境
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]tabakiay diheb sailabuay 1900 a depah. Makay Li-se a sacumud “Lee's Ferry” katukuh Han-s-syen-tan “Hance Rapid” yadiheb haymaw sa matikenih, tahkal tu ku sadang nu ba’tu. makay sasa nu diheb katukuh i tukun miduduc tu tepad tahkal tu nu ayaway han-u-ci katukuh tu maluhay a ziday kasasilac nu ba’tu, mahapinang ku kasadang sadang nu ba’tu masazumazuma ku kulit, sinamihcaan tu ku lala’ situngusay tu maliwanay i ba’tu nu mauzipay. diheb cayay tu kacacayat tu Ke-lan-te-wa-sen-ay “Grand Wash Fault”.
大峽谷最深處約1900公尺。從李氏渡口（Lee's Ferry）至漢斯險灘（Hance Rapid），峽谷平緩傾斜，岩層顯露無遺。從谷底至頂部沿壁露出從前寒武紀到新生代各期的系列岩系，水平層次清晰，岩層色調各異，並含有各地質時期代表性的生物化石。峽谷終止于格蘭德瓦什崖（Grand Wash Fault）。
tabakiay diheb u lilis u kilakilangan, milakui’ tayza i diheban akuti’ tuway, katukuh isasa ku likelikenan, sakasa tabakiay diheban pasu tu makay kilakilang a hekal nu mauzipay. kanatal aidangan nipalumaan tu mulangawan katukuh tu1500 a lamangan, iza ku 355 a lamangan ku cilucilut, 89 a lamangan tu micucuay a aadupen, 47 a lamangan ku minabuyay a cilekay atu aadipen, 9 a lamangan tu sikuku’sy a aadupen, 17 a lamangan ku mauzipay a buting.
大峽谷的邊緣是一片森林，越往峽谷中走溫度就越高，到峽谷底端則近似荒漠地帶，因此大峽谷中包含了從森林到荒漠的一系列生態環境。國家公園內的植物多達1500種以上、並有355種雀鳥、89種哺乳類動物、47種爬蟲動物、9種兩棲類動物、17種魚類生活其中。
saka 26 ku nikala cong-tung nu A-ey-li-ka ci Ti-aw-tu·Lo-s-bu u kanamuhan aca nu katuuday tabakiay diheb, kinapina tu ciniza itini miadup tu layun nu Mey-cow anucaay mikinaul tup ala.
第26任美國總統狄奧多·羅斯福也是大峽谷的眾多熱愛者之一，他多次在此獵捕美洲獅或是欣賞風景
mitahaway nu si-pang-ya西班牙探險家
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]su-yan 1540 a mihca 9 a bulad, si-pang-ya nu midemecay ci Ba-lan-si-s-ke·Low-pey-c·te·ke-low-na-tu patulun mikilim tu nakamuan tu Si-pow-la pitu a tukay. mahizasa, kinciw ci Cya-si-ya·Low-pey-c·te·Ka-ti-na-s mikelid tu adidi’ay a kaput Si-pang-ya a hitay atu pinaay a tademaw nu How-piy-cu u mamikelid, katukuh tu tiniay piazihan tu likelikenan “Desert View” tu mu-lye-bung “Moran Point” a laed nu tabakiay a diheb tumul a tukus.
西元1540年9月，西班牙征服者法蘭西斯科·瓦斯科·德·科洛納多下令尋找傳說中的希波拉七城市。於是，船長加西亞·羅培茲·德·卡迪納斯帶著一小隊西班牙士兵和幾位霍皮族嚮導，到達了位於沙漠觀景點（Desert View）與莫連峰（Moran Point）之間的大峽谷南岸地區。
Hitay ci Pa-pu-low·te·Mey-ke-low-sa “Pablo de Melgrossa”, Bu-an·Cya-le-la-s “Juan Galeras” atu zuma a hitay pasayza I sasa nu diheb mutulil pakala tut ulu hun tu cacay a zazan, nka manikaw tu nanum apanukas aca. itawyaay a Hi-pi a binacadan mikelid huntu matineng tu macapiay a katayzan i sasaay nu diheb, sisa u zuma hakay makai mikelid tu S-pang-ya tayza. Zikuz tu tusa lasubu tu a mihcaan, inayi’ tu ku zumaay Ow-cow a tademaw mizizaway tu tabakiay diheb.
士兵帕布羅·德·梅格羅薩（Pablo de Melgrossa）、胡安·加勒拉斯（Juan Galeras）與另一個士兵向谷底走了大約三分之一的路程，但因缺水而不得不返回。當時的霍皮族嚮導應該是知道前往谷底的捷徑的，所以一般認為他們很可能不願意帶西班牙人去。此後的兩百多年間，再也沒有其他歐洲人拜訪過大峽谷了。
katukuh 1776 a mihcaan, kya izaw ku tusaay bukesi nu Si-pang-ya miliyaw aca tayni tu tabakiay a diheb ci Ba-lan-s-ke·A-tana-siw·tu-min-ke “Francisco Atanasio Dominguez” a sinpu atu ci Si-al-wi-s-te·Wit-le-c·te·ay-s-ka-lan-te “Silvestre Velez de Escalante” a sinpu. itawya ku heni mikelid tu adidi’ay sakaput a hitay i satimul nu Yu-ta-cow mkilim tu malitin macapiay a Sen-ta-bey atu Cya-li-bu-ni-ya, teban nu zazan makay Ke-lun a diheb katukuh ta-li dihebay a tabakiay diheb tu saamisan a tukus.
直至1776年，才又有兩位西班牙牧師再度來到大峽谷——法蘭西斯科·阿達納修·多明哥（Francisco Atanasio Dominguez）神父與西爾維斯特·維勒茲·德·埃斯卡蘭特（Silvestre Velez de Escalante）神父。他們當時正率一小組西班牙士兵在猶他州南部搜尋連接聖塔菲與加利福尼亞的捷徑，途經從格倫峽谷至大理石峽谷的大峽谷北岸。
mitahaway nu A-mey-lika 美國探險家
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]mitahaway nu A-mey-lika美國探險家
1826 a mihcaan, Tan-mu-s·e-hay-e·pa-ti “James Ohio Pattie” miladay tu cacay a kaput nu miadupay nu A-mey-lika tayza ku tiziay a atademaw, nika izaw ku nisulitan tuyni a kawaw. ci pa-ti hakay u makay S-pan-ya a bukesi zikuz muliyaw mizizaw tu tabakiay diheban u saayaway nu Ow-cow a tademaw.
1826年，詹姆斯·俄亥俄·帕提（James Ohio Pattie）帶領著一隊美國獵人與當地人前往該地，但罕有文件記載此事。帕提可能是自西班牙牧師之後再度拜訪大峽谷的第一個歐洲人。
19 se-ci-con-yeg, cacay ku mu-me-cyew bukesi ci Ya-ke·han-pu-lin “Jacob Hamblin” mapaculcul nu zumaay a kiwkay tayza i tabakiay a diheb mikilim tu tatungusay kitizaan mibalat milakui’ tu Ke-low-lw-tu-he. Ciniza atu tizaay a binacadan atu salengacay a tademaw mana’nel kapah ku nikalabelaw, uyza i 1858 a mihcaan maazih ku Li-s a sacumud atu Pi-al-s a sacumud “Pierce Ferry” zikuz ci Ha-li-sen·Pi-al-s “Harrison Pierce” ku mikawaway a pangangan” uyni tukus ku tabakiay diheb tusa dada’ ku sacumud.
19世紀中葉，一個摩門教傳教士雅各·漢布林（Jacob Hamblin）被其教會派往大峽谷地區探尋橫渡科羅拉多河的合適地點。他與當地土著人及白人定居者相處和睦，於是在1858年發現了李氏渡口及皮爾斯渡口（Pierce Ferry，後由哈里森·皮爾斯（Harrison Pierce）經營並命名）——這是大峽谷沿岸僅有的兩個可作為渡口的地點。
1857年，美國陸軍部派遣了一支由陸軍中尉約瑟夫·艾夫斯（Joseph Ives）領導的探險隊前往大峽谷，評估從加利福尼亞灣逆流而上的可行性。經歷了兩個月560公里的艱難航行，艾夫斯一行最終乘坐「探險家號」汽船抵達了黑峽谷（Black Canyon）。
zikuz “mitesekay nu mitahaway” misetu tu ungcung, sisa ales han tu. ci Ay-li-s mikelid aca tu misakaputay pazawali mumul, mala u saayaway nu micumuday tu budawan a sauwac “Diamond Creek” I likid nu nanu amiduduc tu tabakiay diheb timul a tukus pasawaliay muculil Ow-cow a tademaw.
之後「探險家號」撞上了岩石，因而被遺棄。艾夫斯又帶領他的隊伍向東進發，成為了第一批進入鑽石溪（Diamond Creek）流域並沿大峽谷南岸東行的歐洲人。
likisi nu ayzaay aziday 近代歷史
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]1956 a mihcaan, tabakiay diheb iyawya A-mey-lik nu misiwbayay a hikuki i kitakit u pihacangay nu mahetikay a hikuki. 6 a bulad 30 a demiad tu sananal, cacay A-mey-lika hwan-ciw hikuki a kusi “TWA” “Low-ke-si-te u kapahay a pienengan” “Lockheed Super Constellation” labangay a hikuki atu cacay A-mey-lika kapulung hikuki a kusi “taw-ke-la-s DC-7 “Douglas DC-7” a hikuki 3 satulil ku laed ayaw makay Low-sen-ci a pahikukian “Los Angeles International Airport” mubalel pasawali mubahel.
1956年，大峽谷地區發生了一起當時美國商業飛行史上最嚴重的空難。6月30日早晨，一架美國環球航空公司（TWA）的「洛克希德超級星座」（Lockheed Super Constellation）客機與一架美國聯合航空公司的「道格拉斯DC-7」（Douglas DC-7）客機在相差不到3分鐘的時間裡先後從洛杉磯國際機場（Los Angeles International Airport）起飛向東部飛行。
pakala tu 90 a saculilan, u nipaazih i pabaw tu tusaay a hikuki masasetul i tapuku nu tabakiay a diheb, kinapeci’ mahetik i nuwalian nu diheb,micapi tu Ke-low-la-tu a sauwac atu kasacubelis nu adidi’ay a Ke-low-la-tu a sauwac. 128 ku mapatayay nu tademaw, tusa a hikukian nu pacililay atu mikawaway mahamin mapatay.
大約90分鐘後，兩架客機在位於監控區外的大峽谷上空相撞，殘骸均落在峽谷東部地區，靠近科羅拉多河與小科羅拉多河的匯流處。在事故中喪生的乘客達128人，兩架飛機的機組人員全部遇難。
piliwkuan a kawaw 旅遊活動
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]caay ku timulan atukus nu diheb “palalecad tu talakaw macaliway ku 2134 depah”pihibangan piadihan midang dada’, manamuh tu nu katulay a kakelic mipalid muculil. muculilay miliwku, mikacaway tu low atu miduduc tu sauwac mapalil katukuh isasa nu duheb, uyzasa, pizateng lalaedan muculil, uyza u isasaay a diheb nu akuti’ katalawan amawalak, situngusay mikuwan caay pisulul pananukay tu cacay a demiad. kanakatu duduc tu tukas miluwku pihaymawitu muculil, caay kaibatad izaw ku nipatizeng tu aazihan a payay.
除了峽谷南岸（平均海拔超過2134公尺）的休閒觀光游外，皮筏漂流與徒步旅行也尤其受歡迎。而徒步旅行、騎騾旅行與沿河而下的皮筏漂流皆可到達谷底。然而，考慮到行程距離、技術要求以及由谷底高溫引起的中暑危險，官方極為不贊成一天內上下往返。即使是沿岸的徒步旅行也必須十分謹慎，相隔不遠便設有一塊警示牌。