Datong

Datong (Hulam a sulit: 大同鄉) a sakuwan ku Yilan. kumud nu kalesakan, 765.42 km². (kalesakan nu linpanti 651.59 km², kalesakan nu pawliwti 79.16 km²), u kasabinawlan, 5,751 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,768 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 5,038 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 88% (Tayal) ku kasabinawlan. u Tayal ku sakalaniyazu’. milakuid Taypinsan buyu', katukuh tina chun ipabaw nu Fansekengsi sa'wac.

nikasakuwakuwan

Tatong mala 9 a cuwen atu 19 ku niyazu’.

kina 19 a niyazu’sa, Stacis（寒溪巷部落）, Pyanan（南山部落）, Skikun（四季部落）, Cinaw（智腦部落）, Toruy（東壘部落）, Syanox（松羅部落）, Kalan dalah（崙埤部落）, L.muan（茂安部落）, Rgyax（新光部落）, Sqbwh（長嶺部落）, Qba（九寮溪部落）, Tamalon（玉蘭部落）, Bngwan（圓山部落）, Knbung（梵梵部落）, Pekus（排骨溪部落）, Banun（碼崙部落）, Sengan（牛鬥部落）, Kulu（華興部落）, ‘Syabutay（四方林部落）.

u Tayal a tademaw amin itiniay, mahiza ku Taluku ku Tayal, malecad ku kamu atu wayway, namaka Nantou tayni.

大同鄉（泰雅語：Minnao），舊稱「濁水鄉」、「太平鄉」，位於臺灣宜蘭縣西南隅，並與南澳鄉同屬宜蘭縣的山地原住民鄉，在大同鄉內居民以台灣原住民泰雅族為主。面積約有657平方公里，是宜蘭縣面積第二大行政區（僅次於南澳鄉），在全國所有鄉鎮市區中，面積高居全國第九。

u Datong hananay a kenis, (u kamu nu Atayal: Minnao), kasumamadan a nipangangan sa ya "Zu-suyi" "Tayping" a kenis han, u eneng sa nu Taywanay Gilan (宜蘭) a daduducan kalanutipan masatimul, sikalecad niya Nan’ao a kenis kalabuyubuyu’an ku kakitidaan, itini Datong a kenis sa u Atayal ku sasitungus nu binacadan. kaahebalan nu kenis sa makaala tu 657 a ping-huwan kung-li, i Gilan masausi sa u sakatusa nikatabakian tu daduducan (mikilul tu ya Nan’ao a kenis), i kanatal a masausi nu katabaki a nipalilsilan, sakasasiwa ku kasingangan.

sakay nu likisi (歷史)

日治時期為台北州羅東郡直轄的原住民蕃地。戰後初期，以源自本鄉之濁水溪（今稱為蘭陽溪）為名，新設濁水鄉，1947年以鄉內之太平山為名，改稱太平鄉。1958年因與臺中縣太平鄉（已改制為臺中市太平區）同名，經過抽籤，改為大同鄉。

i kaDipunan a nipikuwan sa, sanu Taypakay a Co, mapabesuc nu Lotung (羅東) a pikuwan a yin-cu-min a niyadu’. mamin malalais kalingatuan nu siyakay, sipakay nu malumanay a kenis ya Zu-suyi a sauwac (aydaay nipangangan tu ya Lan-yang a sauwac), sipabaluhay tu ya Zu-suyi hananay a kenis pangangan, i 1947 a mihcaan ku kasingangan tu ya Tay-ping hananay a buyu’, kiyu sipasumaden aca a pangangan tu Tay-ping a kenis. katukuh i 1958 a mihcaan sa kasasengian tu nu Tayciway a kenis, kiyu matatusiyam sipasumad hantu nu aydaay a ngangan u Datong han.

1940年代因太平山林場伐木鼎盛，大同鄉人口曾多達9873人，然1977年左右伐木漸頹，員工與眷屬的離去，如今鄉內僅6000人左右。昔日太平村伐木業最興盛，乃大同鄉面積最大的一村，而今卻是人口最少者，伐木結束村內人口幾乎是林務局所管轄之「太平山森林遊樂區」員工，人口只剩下27戶58人，人口最多的則為寒溪村，達1111人。

i 1940 a mihcaan sa miletekay tu kilang kasabangbangan, kiyu u Datong hananay a kenis katuud ku micumuday tayni, kaidaw nu tademaw sa makaala tu 9873 kayadah, satusa katukuh i 1977 a mihcaan sa kahaminan tu ku kilang nayay tu ku liwan, kiyu u musakawaway atu ngasaw kakilukilul sa tu a muliyas, katukuh ayda sa kaidaw nu tademaw 6000 a dada ku liwan. i kasumamadan sa satabakiay a mamiputun tu kilang a niyadu’ay sa, ya Datong ku saahebalay ku laletekan tu kilang a niyadu’, kademan tu nu kawaw sa i niyadu’ kasiliwan tu itini sa, u musakawaway sa dada ku muenengay, atu u mamikuwanay tu aidangan ya "Tay-ping-san buyubuyu’an aidangan" a musakawaway, palucek a masausi sa kasilumaan itida sa 27 adada, u kapulungan nu tademaw sa 58 tu ku masausiay, sakatuuday nu tademaw sa ya Han-si hananay a kitidaan nu niyadu’, makaala tu 1111 ku tademaw.

u kakitidaan nu laylay (地理)

大同鄉位於宜蘭縣西南方，北側由西到東分別與新北市烏來區、員山鄉、三星鄉、冬山鄉相鄰，東毗南澳鄉，南接臺中市和平區，西鄰新竹縣尖石鄉、桃園市復興區。大同鄉村落依蘭陽溪沿岸，右岸有崙埤、松羅、英士，左岸有復興、太平、茂安、四季、南山，而寒溪村則不在蘭陽溪流域範圍中，共10個村6,098人。除了太平、復興（不含牛鬥巷）、松羅玉蘭巷由非原住民組成之外，其餘鄉民多屬泰雅族。

ina Datong hananay a kenis sa kasanutipan kalatimulanay nu Gilanku, kaamisan sipakay nutipan katukuh i kawalian sa, kasacapian tu ya kabaluhayan a Taypakay U-lay a kubu, atu ya Yien-san a kenis, San-sing, Tong-san, i walian sa malalitin atu ya Nan’ao a kenis, satimulan sa malbiyaw atu ya Tayciway a He-ping a kubu, malbiyaw atu nu Sing-cu-ku ya Ci-yien-se hananay a kenis i satipan, atu ya Tau-yingay a Fu-sing a kenis. ina Datong a kenis sa u niyadu’ mililis tu sauwac nu Lanyang hananay i tukutukusan, kawananan sa ya Lunpi, Sung-lo, Ing-se, nukawilian sa idaw kya Fusing, Tay-ping, Mau-an, Se-ci, Nansan, nika ya Han-si hananay a niyadu’ sa caay kau nu sikayda nu Lang-yang a sauwac ku kasabalatan, pulung han sa makaala tu cacay a bataan ku niyadu’, u binawlan sa makaala tu 6098 ku nikayada han. nikasaan ya Tay-ping, Fu-sing, (caay kasausi ku Niw-to-siyan), ya Sung-lo-siyang nikasaniyadu’ nu tademaw caay kau nu yin-cu-min, u liwan sa mamin u binacadan nu Atayal ku sakatuud.

u laylay (文化)

u GAGA a nidateng atu Utux hananay a singgu (GAGA觀念與Utux信仰)

泰雅族人以GAGA作為精神信仰之核心，乃祖先遺訓、風俗習慣、禁忌規範之統稱，亦為與自然相處之宇宙價值哲學。泰雅族社會組織，是由泛血親組成的祭祀、共獵、共勞、共負罪及共食團體。頭目非世襲，多因個人才能被族人推舉而產生，當遇重大事件，由長老會議召集討論，頭目無獨裁的決定權。 Utux則是超自然神靈信仰，族人觸犯GAGA，可能會受Utux的懲罰。

u Atayal a binacadan sa u GAGA ku sasaangilen tu sakay nu balucu’ay a sabalud, kasumamadan sa nu tuas ku pitudawaay, u nina nu lisin, u sakelec tu kakilulan atu pisululan a kasasingangan, u sakasaan misulul tu nu lahaday a kasalalacal, atu nu hekalay nu tapukuanay nidatengan a ulic a aca. nu Atayal nisakaputan sakay nu siyakay, makayni tu kadadepitan nu idang a ngasaw ku pulung, miadup, mapapaliw, kalecadan a mikunuy tu kalabadesan, atu masaupu a mituk tu kakaenen. u tumuk sa caay kau nu ngasaw ku mamiduducay, sakay nu binawlan a nipili’an atu nisiwasiwan tu nu tineng a palekal, anu kalitemuhan tu pihacengay a kawaw sa, matatengil ku kalas misabalucu’ a misuayaw tu hahulakan, kiyu u tumuk sa kainayian kunida sananay a misaketun tu tatungusan. Utux sa milakuwitay tu nu lahaday a kakawsanay a singgu, anu mitebin tu sipatelacan tina GAGA hananay sa, kanca a kaidaw nu pisaybang nu sakay Utux hananay a sakelec.

泰雅族起源傳說

nu sakay lalekalen nu nakamuwan tuyni Atayal hananay

巨石裂岩所生

kapeladan i tabakiay a ba’tu sikalecuhan

大霸尖山之巨石所生

namakay i Ta-pa-masadicemay a buyu’ ya tabakiay a ba’tu kasilecuhan

萬大北溪上游之白石山上的老樹根所生

tu ya Wan-ta hananay kaamisan pabaway a sauwac ya salengacay a ba’tuay nu masalamitay a nilecuhan

laylayay a kasilacul (文化資產)

Han-si hananay a kasabiyuan (寒溪神社遺跡)

寒溪神社遺跡位於宜蘭縣大同鄉寒溪巷，留存的兩座昭和八年十一月所立之石碑，「銃獵の廢及カンケー方面五社」，另一座則刻有「五社誓詞碑」，見證日本政府統治原住民部落的歷史，2013年7月31日公告為宜蘭縣定古蹟。

ya Han-si hananay a kasabiyuan nilaliwanay a kasiliwan a kitidaan sa, i labu nu Datong Han-si-siyang nu Gilanku, pisubelitan masatusaay i kaDipunay a ziday waluay nu mihcaan sabaw cacay a bulad a nituktukanay tu masapayaay nu ba’tu, katinengan tu i mahida sa mapawacay ku nipikuwan tu yin-cu-min, sakay nu binacadanay i niyaniyadu’an nu likisi, 2013 a mihcaan pituay a bulad kaedeman nu demiad, sipabinawlan masa nu Gilanay tu a pisubelit kyuni a sasupeden a naenengan a kitidaan.

u nu Lotungay mamiculuay tu kilang nu silamalay ya waluay nu banggu a pungkang (羅東林鐵八號隧道)

羅東林鐵土場至天送埤段乃由台灣電氣興業株式會社所興建，始於1918年（大正7年），1921年（大正10年）年完工。羅東林鐵八號隧道位於大同鄉樂水村智腦部落西南方約350公尺處之蘭陽溪堤防旁，為連接太平山林場平地線鐵道工程之一，羅東森林鐵路十一座隧道中保存較為完好者，見證太平山林業之興頹，具歷史、產業文化與技術等價值。濱蘭陽溪畔，隧道內部有臺灣葉鼻蝠（台灣最大型食蟲蝙蝠）棲息，鄰近具豐富樹種與蝴蝶，生態豐富。2012年7月23日，登錄羅東林鐵八號隧道為歷史建築。

sakay nu mamiunpangay tu kilang a silamalay tu sapakatukuh i Tin-sung-pi sa, nau Taywanay nu Dingkiay a kusi a nipatideng, kalingatuan sa i 1918 a mihcaan (Ta-ceng pituay a mihcaan), 1921 a mihcaan (Ta-ceng 10 a mihcaan) maedem a patideng. ina Lotung lin-tiye a kitidaan sa, u kitidaan sa i nu Datong a kenis Le-suy a niyadu’, ya Ce-naw hananay a niyadu’ nutipan kalatimulan, kaidaw kiya tu 350 a depah han a kitidaan micapi tu tibu nu Lan-yang a sauwac, ku nikahida sa madih a milalitin tu ya Tay-ping a buyu’, atu sikaydaan nu silamalay sakacaluway nu kawaw, ina Lotung sakay nu kilakilanganay a dadan nu silamalay, sabaw cacay kaidaw nu pungkang, mahida henay masakapah ku nidimutan, u sipawacay tu nu Tay-ping-san hananay i mahida kalabangbang nu kilakilangay a kawaw atu kasapingkuanay a kalabadesan nu nikacaliwayan a likisi, u silacul a lalangawan atu nutineng nidateng a aca. kasadit nu Lan-yang a sauwac, i pungpungkangan sa idaw ku masanu Taywanay a pedaduki (i taywan sa u satabakiay mukanay tu cilekay a pedaduki) itini a misadibu, i liwliw nu kitidaan sa kasibekan ku kaidaw nu masadumaay a adipapang, canacanan ku sikadih itini. i 2012 a mihcaan pitu a bulad 23 a demiad sa, mapasulit i sipatidengan nu silamalay kakaydaan nu pungkang waluay nu banggu, sakay nu Lotungay a likisi a nipawacay.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan