Haiduan
Haiduan (海端鄉) a sakuwan ku Taitung. kumud nu kalesakan, 892.99 km². （kalesakan nu linpanti 817.5 km², kalesakan nu pawliwti 74.18 km²）, u kasabinawlan, 4,278 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,090 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 4,032 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 94%(Bunun) ku kasabinawlan. u Bunun ku sakalaniyazu’.
nikasakuwakuwan[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Haiduan mala 6 a cuwen atu 15 ku niyazu’.
kina 15 a niyazu’sa, Kanahcian（加和部落）, Kanaluk（加樂部落）, Bacingul（加平部落）, Kamcing（崁頂部落）, Kusunuki（紅石部落）, Haitutuan（山平部落）, Takinusta（瀧下部落）, Sulai-iaz（初來部落）, Samuluh（新武部落）, Tuapuu（大埔部落）, Takimi（龍泉部落）, Likau-uan（錦屏部落）, Bulbul（霧鹿部落）, Vahu（下馬部落）, Litu（利稻部落）.
海端鄉（郡群布農語：Haitutuan）位於台灣臺東縣西北端，屬臺東縣的五個山地原住民鄉之一，北臨花蓮縣卓溪鄉，東鄰池上鄉、關山鎮，東南鄰鹿野鄉，西鄰高雄市桃源區，南接延平鄉，是臺東縣面積最大。
u Haiduan a kenis sa (nikasaupuan nu Bunun a kamu: Haitutuan) u eneng sa i nu Taywanay Pusung kalatipan pasay nu amis a masaniyadu’, masa nu Pusunay lalimaay nu binacadan a kasakenis a niyadu’, mililis tu nu Kalingkuay ya Zhuoxi a kenis, i kasawalian sa ya Chishang a kenis, atu ya Guanshan, nuwalian kalatimulan sa ya Luye hananay a kenis, nutipan sa micapi tu ya nu Takaway nipikuwan u Tao-yuan (桃源) hananay a kenis, i nu satimulan sa malalitin atu ya Yanping a kenis, itini i Pusung sa u saahebalay a kitidaan nu lala’ a kenis kina Haiduan.
該鄉地處中央山脈之上，鄉內幾為高山深谷，地勢起伏甚大，有新武呂溪、龍泉溪、加拿溪、崁頂溪等流經鄉境，氣候上屬熱帶季風氣候；鄉內居民以台灣原住民族布農族為主，產業則以農業為主。
ina kenis sa u eneng sa i pabaw nu Cung-yang a buyubuyu’an, i lalabu nu niyadu’ sa u talakaway amin atu masamaylabuay nu dihep ku buyubuyu’an, u nikahida nu kakitidaan sa masabukelal atu masaungcuyay tabaki ku kasasumad, ikadih han sa idaw kiya Sin-u-luy a sauuwac, atu ya Lung-ciyen, Ciya-na, Kan-ting hananay a sauwac maycaliway, u demiad sa kalacaledesan sibali aca tu nu puu’ay; i labu nu kenis sa muenengay itini a maudip sa, u Bunun amin a binacadan ku sasitungus, u kasasilacul sa u malukay ku sakahenulan a sikaudip itini.
sakay nu laylay (歷史)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
海端鄉為布農族原住民的活動範圍，「海端」係由布農族語「Haitutuan」簡化翻譯而來，意指「三面被山圍繞、一面敞開」的虎口地形，該鄉其實並不臨海。此地在清領時期便已有新武洛、里瓏山，丹那、大里渡等社。日治時期係劃歸台東廳關山郡的蕃地。戰後初期為台東縣里壟鎮(今關山鎮)的一部分，1946年奉准分鄉，設置「海端鄉」至今。
ina Haiduan a kenis sa, masa nu Bununay tu a binacadan ku kalalacalan i kitidaan nu heni, ya "Haiduan" sa nau Bununay tu a nakamuan ya "Haitutuan" niwadaan tu a miselep a kamu kasaidaw, u imi a nipatudu’ sa u "masatuluay nu buyu’ a nisaliyutan sananay a mapuhpuh, u masacacayay a sasuayawan sa mapabuhat tu" sikalecad nu laway nu tula’ kasahida, ina kenis nu Haiduan sa nayay ku pililis tu bayuan. ina kakitidaan sa i nu hungtiay a Hulam nipikuwan sa, idaw tu kiya baluhayay a Sin-u-lo, Li-lung-san, Tan-na, atu ya Ta-li-tu hananay a niyadu’. i nu kaDipunan a nipikuwan sa sipataydaen i Pusung ya Guanshan a matatules a mikuwan, nu dikudan namalalais sa u nu Pusungay ya Li-lung a kenis ku sikaidaw, i 1946 a mihcaan sa masulul a sipapela a malakenis nu aydaay, mapatideng katukuh ayda tu "Haiduan".
u dadan nu silamalay (鐵路)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
海端車站為臺灣鐵路管理局臺東線的鐵路車站。該站雖有海端之名，但其位置並不在海端鄉，而是位於鄰近的關山鎮。本站為南橫公路唯二車站（另一座為台南車站）。本站配合「花東新車站運動」計畫改建完工。
u kakacawan tu silamalay i Haiduan a pangiduan sa, u nu Taywanay mamikuwanay tu silamalay nu Pusung a kakacawan. kanahatu kasingangan tu Haiduan sa, nika u pangiduan a nipatideng sa caay kai kakitidaan nu Haiduan, itidaen picapian tu Guanshan a kenis misanga’. ina ticidubu (火車站) sa sakay nu picumud i nu timulan masatusaay a kakacawan, (nu dumaay a nipatideng sa i Taywan a ticidubu). ina ticidubu nu silamalay sa maysulul tu nu "Kalingku sakay nu walian a ticidubu nipilatlat a kawaw" paybalucu’ a mikayzu patideng mamin tu a kahedekan tu.
u aidangan ya Ya-ko (旅遊-埡口)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
埡口，又稱關山埡口、大關山埡口，是位於台灣南橫公路的山口及旅遊景點，以大關山隧道位於台20線147.5公里處穿越中央山脈，海拔2722.39公尺，成為海拔最高的隧道，也是全線最高點，且橫跨於玉山國家公園南部園區之界。隧道也分隔台灣島東、西兩半部：以西屬高雄市桃源區梅山里；以東屬台東縣海端鄉利稻村，兩地景觀差異甚大，是埡口成為景點的主。
Ya-ko, idaw aca ku singangan tu tabakiay Guanshan a Ya-ko han, kitidaan sa kalatimulan nu Taywan sanu basuanay a dadan, masabuyu’ay a cacumudan nu mamiidangay a aadihan, u nu Guanshan a punkang ya Taywan 20 a banggu a dadan i 147.5 a kung-li mimukemuk tu ya cung-yang a katatepikan nu buyubuyu’an, u nikatalakaw a nisausian sa makaala tu 2722.39 katalakaw nu depah, mala nu satalakaway a punkang nu sakaibuyu’, masa u nu katanayaan nu nikatalakaw a kitidaan, pasu milakec tu ya Yi-san hananay nu kanatalay aidangan a buyu’, ya punkang sa malatusa ku kasaidaw nu mamikuwanay, nutipan sa sanu Takawan ya Taoyuan a kenis u Mey-san-li a nipikuwan, sanu walian sa u nu Pusungay a nipikuwan ya Haiduan Li-tau a niyadu’ ku mamikuwan, nikasalungay a aadihan sa caay kalecad masasiduma ku sipangengaw nu kasahida, u sakahenulan nu Ya-ko a sipicepcep tu mata nu tayniay nu labang.
日治時期，為了便於治理山區原住民，日人從關山至六龜之間建造一條關山越嶺道，在此立起州廳界碑，以表示該界為高雄州與台東廳交界所在，並設有見張所，依《東台灣展望》記載，此處便是今稱「埡口」。
i kaDipunan a nipikuwan sa, ku maydih a madayum mikuwan tu i buyu’ay a yincumin, u Dipun a tademaw sa, mikaykung tu namakay i Guanshan katukuh i Liu-gui, misanga’ tu ya kayakayan a dadan sakangaay a cacaliwayan nu tademaw, itini a patideng tu nu kasasiduma nu kaltaseman a paya, u nikahida sa u pakatineng tu sakasitungus nu Takaway atu nu Pusungay a kenis katukuh i cuwa sananay, imahida sa patideng aca tu ya kitidaan tu saading, sipakay ya "nu walianay nu Taywan a sakasihedek" a nacudadan, itini a nipanganganan u "Ya-ko" han.
ya Tin-lung a sacuyacuyan a sangaw (天龍吊橋)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
天龍吊橋位於臺灣臺東縣海端鄉境內，其前身為日治時期「關山越橫斷道路」的一部分，稱「ブルブル鐵線橋」，並且為台20線（南橫公路）南橫八景之一，設有天龍橋風景區。該橋為行人專用橋，嚴禁汽機車進入，目前由臺東縣政府以及臺東縣政府海端鄉公所共同管理與維護。
ina Tin-lung hananay a sacuyacuyan a sangaw sa, iti Taywanay Pusung Haiduan a kenis a mapatideng, i ayaw nida sa u nu pikuwan nu Dipun a kasahini, ya "Guanshan a saketunay nibalatan a dadan" masacacayay a batac, ya nipangangan sa u (bul bul nu telayay a sangaw) masa nu Taywanay 20 a dadan ya (mibalatay tu katimulan a dadan) sakaidaw nu waluay a masacacayay a aadihan, patideng tu ya Tin-lung a sangaw sikaydaan nu tademaw a dadan ku tanengay a micaliway, mipulu tu utubay atu kadideng maycumud, i aydaay a tatukian sa sanu Pusungay cenhu Haiduan a kenis a yakuba ku mamikuwanay tu sakikawaw atu misakapahay.
相傳日治時期，一名日本警察偕新婚妻子前來履新，行經天龍吊橋，嬌妻見橋體搖搖欲墜，橋下壑深流急，不敢過橋而飲泣。先生無奈，只得同意離婚，讓嬌妻返回日本。此後天龍吊橋又有「離婚橋」之別稱。
nikatengilan sa i nipikuwan nu Dipun sa, idaw kiya cacayay a tayling nu Dipun, ladayen nida ku mahkalaacawa a acawa, tayni itini a micumud tu baluhay a musakawaw, micaliway tina Tin-lung hananay a cacuyacuyan a sangaw sa, ya acawa nida sa makaadih tu nikacuyacuyan nu sangaw, mamadebay sa ku udip pasu patasasa ku mata a miadih tu ya maylabuay nipipalidan nu nunum i sasa nu cacuyaycuyan, mangalebmangaleb ku sikatalaw a makai micaliway, matalaw a palawad tu kuku’, kiyu tanuangic satu mulpipi ku udip makai muliyas, ya tatamaan a acawa nida sa, caay tu pakademec tu nikahida nu acawa, kiyu sulul satu a paina a malcinuwas sikadem nu kawaw, sakangaay nu acawa madapesuc sa sikataluma’ i Dipun. nadikudan sa ina Tin-lung hananay a cuyacuyay a sangaw, sipanganganen aca nu tau tu ya "malcinuwasay a sangaw han".