Hong Kong
u Hong kong (香港) sa i labu nu Asia, itiza i 22 15 N, 114 10 E
u ahebal nu lala’ mapulung sa 1,108 km2
u ahebal nu lalaay sa 1,073 km2, u ahebal nu nanumay sa 35 km2
hamin nu tademaw sa 7,167,403.
kakalukan umah sa 5%, kilakilangan umah sa 0%, zumaay henay umah sa 95%
caay kau cabayay a kanatal nu Taywan.
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakining nu kanatal demiad sa 1 bulad 7 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci John Lee Ka-chiu (李家超), micakat a demiad sa i 2022 a mihca 7 bulad 1 demiad.
Hong Kong (香港)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]香港（簡稱港，雅稱香江；英語：Hong Kong，縮寫：HK、HKSAR）位於南海北岸、珠江口東側，西隔珠江與澳門及廣東省珠海市相望，北接廣東省深圳市，南與南海鄰接，現在是中華人民共和國的特別行政區。
Hong Kong " pangangan kang, salunganay a ngangan Syang-cyang han, Ing a kamu Hong Kong, sadidi’ tu sulit HK、HKSAR” tini i Nan-hay amis a tukus, Cu-cyang-kou (珠江口) nuwaliana takinilan, satipan silaed tu Cu-cyang (珠江) u Macau (Aow-men 澳門) atu Kong-tung a niyazu’ Cu-hay-se (珠海市) masapapauwang, nuamisan mitules tu kow-tung-sen Sen-cin-se (廣東省深圳市), nutimulan atu Nan-hay (南海) belaw matatules, ayza u Cung-huw tademaw masakaputay kapilungan a kanatal u micidekay mikawawa tu nu kanatal a kakitizaan.
位於中國大陸南端，地處西太平洋沿岸各國中心，又當太平洋和印度洋航運要衝。全境由香港島、九龍和新界組成；地理環境上則由九龍半島等大陸土地，以及263個島嶼構成。截至2020年，香港人口約750萬人。
tini i China ta-lu satimulan, kakitizaan i satipbayu a tukus kasaupuan nu paykanatal, mala u walibayu aca atu In-tubayu saculu’ a zazan. hamin a hekal nu Hong Kong a subal, Cuw-lung (九龍) atu sin-ciye (新界) a nisakaput, hekal a lala’ nu Cuw-lung (九龍) pela’ a subal hekal a lala’, atu 263 a subal a subal. katukuh 2020 a mihcaan, Hong Kong a tademaw pakal tu 750 a mang ku tademaw.
siwkay( 簡介)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]1842年，清朝與英國簽訂《南京條約》，永久割讓香港島；後再簽訂《北京條約》和《展拓香港界址專條》，分別割讓九龍和租借新界，這就是現今香港的雛形。二戰期間，香港曾被大日本帝國佔領約三年零八個月。
1842 a mihcaan, hungti a ziday atu Ing-kou matatelek tu “Nan-cin a katatelek (南京條約)” tahdikud kelapan paeli tu Hong Kong, zikuzan matatelek aca tu “Pei-cin a katatelek (北京條約)” atu “milekakawa tu Hong Kong a kenis a cedang”, pasasumaen mikelit pabeli tu Ciw-lung atu pacaliw micaliw tu Sin-cye (新界), uynian nu ayzaay a Hong Kong masaadidi’. sakatusa a ngangayawan hawsa, Hong Kong nanialan nu Japan tu tuluay a mihcaan walu a bulad.
1997年7月1日，香港主權由英國移交予中華人民共和國，成立香港特別行政區，實行港人治港、高度自治，僅有國防、外交事務由中國中央政府直接管轄。
1997 a mihcaan pitu a bulad cacay a demiad, Hong Kong a sakuwan u UK ku pabeliay tu Cung-huw a tademaw masakaputay kapulungan a kanatal, patizeng tu Hong Kong micidekay pikawawan a kakitizaan, mikawaw mikuwan tu Hong Kong a tademaw, icelang ku nisakaku, uyza dada' u mipuputay tu kanatal, mikawaway tu hekal a kawaw u China cung-yang cenhu ku mikuwany.
laylay (歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]香港開埠之前，明朝末年已經有香港此名稱，當時香港特指鐵坑對面的小島，即現今黃竹坑對面的鴨脷洲，而非今日的香港仔。
Hong Kong ayaw a kasiminatuan, hungti a ziday sazikuzay a mihcaan izaw singangn tu Hong Kong, itawya Hong Kong patuzu’ tu Tei-keng (鐵坑) nuayawanay adidi’ay a subal, ayzaay a Hang-cu-ken (黃竹坑) nuayawan nu Ya-li-cou (鴨脷洲), caayay ku nuayzay a Hong Kong.
鴨脷洲上有隋唐時代開始已為人信奉的洪聖爺廟(鴨脷洲洪聖廟)，而香港仔只有清初開始多人信奉的天后廟，故鴨脷洲的開發歷史應早於香港仔，而且現今黃竹坑、香港仔和田灣一帶，在100年前還是海灣，平地稀少，人口應該不多。
Ya-li-cou (鴨脷洲) izaw ku Swi-tang a ziday malingatu misinzya tu Hung-sen-ye a biw “Ya-li-cou Hung-sen biw”, Hong Kong uyza dada’i saayaway nu hungti a ziday malingatu katuud ku tademaw misizyaay tu ten-huw biw, sisa Ya-li-cou a palahad tu laylay huntu iayaw tu nu Hong Kong, satu ayzaay a Huwng-cu-keng, Hong Kong atu itizaay a ten-wan, i ayaw nu cacay lasubu a mihcaan uyzaanay henay u Hay-wan, adidi’ ku masaenalay, huntu caay kakatuud ku tademaw.
香港地名來源有多種說法，其中一個故事是英軍最初登陸香港島赤柱時，漁民陳群帶領英 軍到港島北群帶路一帶時告知英軍「香港」此名。
Hong Kong kakitiza a ngangan nu lalekalan yadah ku canancanan a kamuan, uyza cacay a kungku u UK (英國) a hitay saayaway tatukus nu Hong Kong a subal ce-cu hawsa, mibutingay a tademaw ci cen-cin (陳群) mikelid tu hitay nu Ing-kou tayza i Hong Kong a subal i nuamisan ci cin mipikelid pazazan tu tizaay hawsa pakatineng tu Ing-kou a hitay tu ngangan nu “ Hong Kong”.
picalapan nu Lipun a ziday (日佔時期)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]1941年12月8日（亞洲時間），日本偷襲珍珠港，同日進攻香港，香港捲入太平洋戰爭，同盟國向日本宣戰。香港保衛戰開始，英軍與華籍英兵，抵港支援的加拿大軍隊和不列顛印度軍隊，和日軍激戰連塲。12月25日，由於駐港軍隊不足和戰略失誤，香港迅速淪陷。
1941 a mihcaan sabaw tusa a bulad walu a demiad, “Asia (Ya-cou 亞洲) a demiad” Japan misamamaw midebung tu Cen-cu-kang (珍珠港), uyzaay tu a demiad micumud tu Hong Kong, Hong Kong malulud tu waliyu (太平洋) a ngangayaw, masasepaway a kanatal misuayaw tu Japan a mangangayaw. Hong Kong malingatu tu mitena’ mipuput a ngangawaw, UK (英國) a hitay atu Chinese (Cou-kouay 中國的) a tademaw UK (英國) a hitay, katukuh i Hong Kong mipadang tu Canada a hitay atu adidi’ay a hitay nu In-tu, atu hitay nu Li-pun madademec mangangayaw kakelulkilul satu maduka. sabaw tusa a bulad tusa a bataan izaw ku lima a demiad, uyzasa Hong Kong a hitay caay kataneng atu patelac ku nilekawaan tu sapingayaw, namahiza sa Hong Kong kalamkam satu mademec.
香港總督楊慕琦在駐港大英國協軍隊奮戰十多日不果後宣布向日本投降，楊慕琦成為戰俘。香港人稱此日為黑色聖誕節（Black Christmas）。三年零八個月的香港日據時期開始。但仍有中華民國國軍守著日佔時期的香港，直到1945年美國戰機空襲日佔時期的香港島北部，日本宣布無條件投降。
Hong Kong sakakaay nu mikuwanay ci Yang-mu-ci (楊慕琦) i Hong Kong tabakiay a UK (英國) miedap tu hitay mingayaw tu cacay bataan a demiadan hawsa nai’ ku laheci banzay satuway tu Linpun, ci Yang-mu-ci malubuay nu pingangayaw, Hong Kong a tademaw pangangan han tuwni a demiad u lemeniay kelisimas (Black Christmas) han. tulu a mihcaan waluay a bulad u Hong Kong i ka Japanan henay malingatu tu. nika izaw tu ku Cung-huwa-min-kou (中華民國) a hitay miading tu picalapan nu Lipun tu Hong Kong, katukuh 1945 a mihcaan Amilika ngangayaw a hikuki u picalapan nu Lipun a mihcaan tu nuwamisan Hong Kong a subal, sakamu satu ku Lipun nai’ ku tatelek a mibanzay.
hakal a lala’ (地理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]香港管轄總面積2,755.03平方公里，其中陸地面積1,105.6平方公里（香港島80.7平方公里、九龍46.9平方公里、新界及離島978平方公里，2014年年底數字），水域面積1,650.64平方公里。香港土地可概括為香港島、九龍半島、新界三大部份及263個島嶼，衆島嶼中以大嶼山面積最大。
Hong Kong kakuwanan a kenis u hekal 2,755,03 km2, uyza tukus a hekal 1,105.6 km2 “Hong Kong a subal 80,7 km2, Ciw-lung 46.9 km2, Sin-cye kalaliyas nu subal 978 km2, 2014 a mihcaan sazikuzay tu nu mihcaan a nisulitan”, hekal a nanam 1,650.64 km2. Hong Kong a lala' pasu Hong Kong a subal, Ciw-lung-pela’ a subal, Sin-cye (新界) tulumahamin atu163 a subalan, nikayadah nu subaln u Ta-i a buyu’ (大嶼) u satabakiay a hekal.
香港為受到海水淹沒的多山地體，亦屬典型的濱海丘陵地形，山多平地少，地貌豐富。山脈走向為東北至西南，最高點為新界海拔957米的大帽山。現時香港有少於25%土地為已開發土地，約40%土地為郊野公園及生態保育區。
Hong Kong nayadehay ku yuyu' maenepay nu bayu, mahizaay u sadipasan masabuyu’ay, tunubuyu ’sa adidi’ ku enal, u hekal yadah ku mahicahicaay. u buyu' pasayza nuwalian nuwamisan katukuh satipan nutimulan, u satalakaway u Sin-cye (新界) katalakaw 957 mi nu ta-maw a buyu'. ayzaay a Hong Kong izaw ku 25% ku lala’ mapatadasay tu a lala', pakala tu 40% ku lala' nu likutay aidangan atu kakitizaan pahabay tu mulangaway mauzipay.
saculilan (交通)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]香港交通發達，相當方便，公共運輸主要由鐵路、公車、小公車、計程車及渡輪等組成，亦有電車及輕鐵等。2013年，公共運輸日均載客約為1235萬人次。其中鐵路最為繁忙，每日載客約442萬人次；其次是專營公車，每日載客約376萬人次。
Hong Kong macakat ku caculilan, salihalay sa, kapulungan a sapiculu’ angangan u silamalay a zazan, basu, adidi’ay a kazizeng, hayya atu miculuay a balunga a nisakaput, izaw ku dingkiay a kazizeng atu ahemaway a silamalay. 2013 a mihcaan, kapulungan saculu' a demiad pitupin tu labang pakal tu 1,235 a mang ku tademaw. uynian u silamalay a zazan ku nayay ku lawad, paydemiad mitupin tu labang pakala tu 442 a mang, zuma u basu, paydemiad mitupin tu labang pakala tu 376 a mangan.
香港人口密集，需要高載客量的交通工具，公車大多是雙層公車；而行駛在香港島北岸的電車更是全球唯一僅使用雙層電車的車隊。至於中環至半山自動扶梯系統則為世界上最長有蓋自動行人電梯系統。大嶼山的昂坪360亦是世界上規模最大索道系統。
macacelcel ku tademaw nu Hong Kong, mayadeh tu kayadahay pitupin tu labang a kazizeng. u basu uyza amin u matatungduhay a basu, mipaculil i Hong Kong a subal nuamisan a tukus nu dingkiay a kazizeng sangaleb i kitakitay uyzidada' matatungduday dingkiay a basu a kazizeng. uyzasatu cung-huwan (中環) katukuh teban a buyu’ tansul izaw ku taikecan a tukal i kitakit u satanaya’ay sisatahebay tansul sayay caculilan nu tademaw dingkiay a tukal. Ta-i-san u ahebal 360 i kitakitay u satabakiay lai’c a saculilan.
cen-ce (政治)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]20世紀50年代開始，楊慕琦等多位港督曾多次試圖推行民主政治，但均遭中共強烈反對。當前香港政治大致上沿襲至自英國殖民地時期的系統，行政、立法、司法及執法均互不隸屬。
tusa a bataan nu kasumamadan a mihcaan lima abataan a ziday malingatu, ci Yang-mu-ci (楊慕琦) a tademaw katuuday ku sakakaay mikeliday nu Hong Kong kinapina tu mitanam micuzuh tu binawlan a misakakuay mikawaw, nika mapaculi nu Cung-kung. ayza Hong Kong a cen-ce miduduc tu makay British (英國的) nu pidebungay a mihcaan henay, sin-cen, patizeng tu hulic, huing a hulic atu mikawaway tu nu hulic caay kasasukuwan.
sakikalisiw (經濟)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]數十年來，歷任香港財政司始終相信：就解決問題的方法而言，市場力量比政府的管制措施或各類指示更為有效，而且肯定更為快捷。自由市場經濟，是香港經濟最基班特徵，也是其成功一個重要原因；其核心內容是通過價值規律、供求關係、競爭機制之自發調節來配置社會資源。
pinaay tu a mihcaan, situngusay tu nu Hong Kong pasupeday tu kalisiw mahiza tu palatatenga’, mikaykic tu patelac a kawaw hawsa, paliwalay a icelang palecad tu cenbu a pikuwan a kawaw atu canancanan ni patuzu’an sangaleb a silaheci, satu tatenga’ a kalamka. sakaku sanay paliwalay a sakikalisiw, nu Hong Kong a sakikalisiw u sapatinakuan micidekay, u lalekalan a sakaleku aca kuyni, u angangan nilaculan maawas ku siacaay a hulic, misakikec ku kakaydiha, madademec amisakaku a pakakilac tu nilaculan nu syakay.
palahad tu sakikalisiw (經濟發展)
英國甫佔領香港，即於1841年6月7日宣布香港為自由港，允許商船自由進出。香港憑地理位置優越以及海港水深港闊，發展為轉口貿易航運中心。直至1940年代，大量逃避中國內戰的難民到港，當中不乏帶來技能和資金的商人。
Ing-kou miala tu Hong Kong, tini i 1841 a mihcaan enem a bulad pitu a demiad musakamu tu Hong Kong sakay paydang a minatu, misulul tu misiwbanay a balunga’ paydang sa micumud tahkal. Hong Kong pakayni i kapah ku hekal kakitizaan atu ahebal talulung ku nanum nu minatu, palahad paniyul u paliwalay a kasaupuan nu miculu’ay a balunga’. katukuh 1940 a ziday, katuud ku milaliway pingangayawan a China a mapadesay binawlan tayza i Hong Kong, mahiza mikelid tu tineng atu sikalisiw nu misiwbayay a tademaw.
tademaw (人口)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]香港人口密度每年上升，根據2011年官方數據指出，香港人口密度全世界第3。
香港自1950年代起推廣家庭計劃，提倡每個家庭供養兩名孩子，目的是想減少當時高企的生育率。可是，於2013年，香港的出生率在全世界226個國家及地區中是最低——每1,000人中只有7.6個新生嬰孩。
Hong Kong katuud ku tademaw paymihcaan macakat, duduc tu 2011 a mihcaan patahkal tu nisulitan nu kanatal, Hong Kong kakatuud ku tademaw i kitakit u saka tulu.
Hong Kong makay 1950 a mihcaan malingatu patiyak tu misabalucu’ tu labu nu luma’, palekal tu paylabu a luma' pahabay tu tusa a wawa, misabalucu' maydih miwada’ tu ayzaay a kayadah nu nilecuhan. nika, i 2013 a mihcaan, Hong Kong nipilecuh i kitakit 226 a kanatal atu kakitizaan u saisasaay paycacay malebut a tademaw uyza dada’ 7.8 ku baluhay nilecuhan a wawa.
syakay(社會)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]香港政府積極推動家庭關係、抗毒運動、教育改革、青少年發展、體育發展、長者服務、殘疾人士及精神科病人康復服務、社會企業以及就業服務，以及舒緩貧富懸殊。
Hong Kong a cenbu sakalah sa micuzuh tu misakikec tu labu nu luma', micukah tu ledek a kawaw, pasumad tu sapasubana', palahad tu masakapahay, palahad tu sadubaan, sapiedap tu masabalakiay, mapikihay a tademaw atu masingkiay a tdemaw miedap pasakapah, syakay a masakaputay a kusi atu miedapay tu sakakawawan, zuma satu micidekay pasusul tu pakuyucay kakitaan.
lalangawan (文化)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]一位研究香港史學者稱：傳統華人家庭文化和價值觀念並未在現代香港社會消失。另一位歷史學者則說：香港社會文化中之中西文化交流和融彙方面最重要是中國農工商傳統之價值和習尚，
ya cacay micekiway tu laylaya nu Hong Kong a tademawtu, sumamad Cung-huw a tademaw (華人) labu nu luma’ a lalangawan atu siacaay a nizatengan a caay i ayzaay a ziday nu Hong Kong malawpes ku syakay. uzuma cacay a tademaw micekiway tu laylay sakamu sa, Hong Kong a syakay lalangawan malalacal tu satipan a lalangawan atu masungaaytu u kahenulan sa u China malukay misiwbayay kasumamadad u siacaay atu siyangsiyangay,
與英國之教育制度、法律、會計、工程、護理、公共行政、辦公室管理等方面之價值、成規、和習慣之合流；合流造就香港經濟奇跡、和社會面貌之改變；目前雖然尚未見有高超之理論突破，但潛移默化之功，是可以期諸久遠。
Ing-kou pasubanaay a lekec, hulic, misausiay, misanga’ay patizengay, padekuay, mikawaway tu kapulungan nu kanatal, pikawawan sakuwan a canancanan a siepucay, a kalekec, atu mananamay makakadum, makakadum mapatizeng ku Hong Kong kacekukan a sakikalisiw, msumad tu ku hekal nu syahuy, imahini kanahatu caay henay ka azih matabesiw ku nizateng, nika malilid masumad tu, taneng tahadauc ku nizateng.
香港大學前校長王賡武教授稱：「香港人可以在新型現代中國人的演化過程中充當一點催化劑的作用。……特別行政區將有助於中國人吸取外部世界最有活力的文化，以新鮮的觀念豐富中國通俗文化。香港及其他中國沿海華人會成為促進國家發展的重要力量。」
Hong Kong talakaway a cacudadan a sasaydan ci Wang-i-uw (王賡武) cyawsuw, “Hong Kong a tademaw taneng i baluhay ayzaay a ziday China a tademaw tu kikasumadan pabuwahen tu.micidekay a since a kenis a maedap ku i Chinaay a tademaw misulup tu likutay a kitakit sipakengay a lalangawan, baluhay nizatengan yadahay tatungusay a lalangawan nu China. Hong Kong atu zumaay a China lilisay nu bayu Cung-huw a tademaw a mala u micuzuhay tu kanatal palahday tu kahenulan a icelang .