Taywan

Taywan (臺灣)

Taywan tu taywan , nu tipanay a kanatal pangangan sa u hul-mu-sa “nu pu-taw-ya a kamu : nu i tiniay i timulan, taypiyang nu tipan a subal , u kitidaan i liwkiyu atu hilipin nu teban , silaad i nu tipan tu Taywan a bayu’ atu Cung-ku-ta-lu masasudaang , u laad nu bayu’ sa caylasubu idaw kutulubataan a ku-li , u liwliw nu bayu’ sa u tuluay ku tuki a mududuc tu tuki a nikalineng duduc sa u taypiyang “hulipin a bayu’, pa-se-hay-siya, nan-hay, taywan hay-siya, tung-hay .

臺灣（俗字寫作台灣），西方國家亦稱福爾摩沙（葡萄牙語：Formosa），是位於東亞、太平洋西北側的島嶼，地處琉球群島與菲律賓群島之間，西隔臺灣海峽與中國大陸相望，海峽距離約130公里，周圍海域從3點鐘方向以順時鐘排序分別為太平洋（菲律賓海）、巴士海峽、南海、臺灣海峽、東海。

u pala’ satulu idaw ku enem a pi-huwang-kung-li , anu pakayni nu kitakit a sausin nuteban saka tulu idaw ku walu haky tulu idawku siwa , inasubal nu pala u kaku nida sa u buyu’ atu masapucu’ay a subal , u enal sa masaupu itini i nutipan nu dadipasan nu bayu’ u kaku nu palasa tabaki ku sumad , satalakaway 3952 a depah .

面積約3.6萬平方公里，在當前全球各島嶼面積排名中位居第38（或39），島上約七成面積之地形為山地與丘陵，平原主要集中於西部沿海，地形海拔變化大，最高點3952公尺。

maminay nu subal sa wiyni u amislic micumud , u demiad caledes , u lalud tanayu’ tu atudi’ , i laad nu caledes atu nu yu-ze-tay nu laad , nu amisan nu amislic u sakacaledes nu puu atu bali a demiad, anu timulan sa u caledesay apuu’ nu bali , u helak sananay a mucelakay u salubicay nu yadahay a cancanan .

全島被北回歸線貫穿，氣候炎熱，夏季偏長，介於熱帶與亞熱帶地帶之間，北回歸線以北為副熱帶季風氣候、以南為熱帶季風氣候，自然景觀與生態系資源豐富多元。

u lala’ nu taywan 3.6 a emang nu pi-huwang-kung-li , nikasilsil nu kitakit a subal u ahebal saka 38 caay sa 39 , u lala’ anu masasetul sa mucelak mala tabakiay a subal , nu timulan a subal ku sausi , “namakayni nu huylioin a kalalutun a baetu matatengten kyu micumud tu uya a baetu kyu malalitin .

臺灣面積約3.6萬平方公里，在當前全球各島嶼面積排名中位居第38（或39），為板塊碰撞隆起形成的大陸島，是東亞島弧之一部分（由菲律賓板塊潛入歐亞板塊形成）。

ina subal makaala tu pitu nu lala’ u buyu’ atu masapucu’ay , u enal sa i nutipan lilis nu bayu’ , u kaku nu bayu’ masumad , satalakaway 3952 a depah .

島上約七成面積之地形為山地與丘陵，平原主要集中於西部沿海，地形海拔變化大，最高點3952公尺。

u lala’ nu taywan 3.6 a emang nu pi-huwang-kung-li , nikasilsil nu kitakit a subal u ahebal saka 38 caay sa 39 , u lala’ anu masasetul sa mucelak mala tabakiay a subal , nu timulan a subal ku sausi , “namakayni nu huylioin a kalalutun a baetu matatengten kyu micumud tu uya a baetu kyu malalitin .

全島被北回歸線貫穿，氣候炎熱，夏季偏長，介於熱帶與亞熱帶地帶之間，北回歸線以北為副熱帶季風氣候、以南為熱帶季風氣候，自然景觀與生態系資源豐富多元。

u tademaw makaala tu 2300 a emang , malakuwyit ku pituay a masaupu i nutipan limaay a tabakiay a sayku , nika u kitidaan nu mikuwanay tini i taypak u satabakiay kuytiniay , makaala tu 700 a emang ku tademaw .

人口約2300萬人，超過七成集中於西部的五大都會區，其中以行政中心臺北為核心的臺北都會區最大，約700萬人。

nikasilud nu binacadan u taywan, u yuncumin ku tatelungan , u yuncumin namakayniay naming nu timulan a subal nu binacadan a masaniyadu’ay kyu masaupu , nu han-cu atu maisiday tayni cayay kalecad ku ziday nu min-nan he-luy, ngayngay atu hulam maluyaluy , nika u min-nan nu liwan itini i taywan satabakiay a binacadan .

族群構成以漢族、原住民族為主：原住民族由多個屬於南島民族的部族組成，漢族則依民系及移民年代的不同而分為閩南（河洛）、客家與外省族群，其中閩南裔為臺灣最大族群。

yu tulu a emang a mihcaan itawya sinanumay a siki malingatu idaw ku tademaw mabulaw tayni i taywan , nanu mahida naw yuncumin ku sayaway i tini a mueneng , u yuncumincu yu sabapitu henay a siki nu taban nu ayawan itini tu idaw t uku binacadan itini a mueneng , nadikudan u han-cu kakilukilulsa namakayni i cung-ku maisid tayni mitadadas maluk , kyu u han-cu mikutay tu ngangan nu yuncumincu mala nu taywan satabakiay a binacadan .

約三萬年前冰河時期開始有人類遷移至台灣活動，自古為原住民族世居之地，原住民族在17世紀中葉以前一直居於主體民族地位；隨著漢族不斷從中國大陸移入與墾殖，漢族遂取代原住民族成為臺灣的最大民族。

nanu nikilukuwan sa , nasadipaan nu Taywan naemekan sa yadahay a yuncumin mapulingay atu mikuwanay, nu he-si itawyaay, min-cen i tawyaay, nu kadipunan i tawyaay nu yadahay tu kumikuwanay , capi nu aydaay sa nayi 1945 a mihcaan micumud tu nadikudan malepacaw kyu u cung-huwa-min-ku tu kumikuwanay .

自有信史記錄以來，臺灣歷史上曾經歷多個原住民聯盟和政權、荷西時期、明鄭時期、清治時期、日治時期等多次政權遞嬗，最近一次為1945年進入戰後時期由中華民國統治。

1949 a mihcaan u kahulaman ku mikuwanay tu taywan malatusa ku mikuwanay nu nadikudan , u taywan mala nu kahulaman ku mikuwanay tinapala’ tuynian .

1949年中華民國政府播遷臺灣造成兩岸分治的局面後，臺灣成為中華民國有效統治領土的主要部分。

kilul sa 1987 a mihcaan maedem kunipikuwan itawya , u taywan hamaw sa masumad cayay tu kaedes kunipikuwan kyu idaw ku cung-ku-se-kuwan , u mikuwanay pahelak satu atu min-cu-huwa , u cung-ku- ku-min-tang atu min-cin-tang kinatusaay a tang ku masasetset a mikuwan maydih misiteked , atu muwiywiy tu binawlan , micunus tu namaka tung-nan-ya a baluhay a binacadan tini muneknek a mueneng , kyu tahekal ku yadahay a lalangawan nu sapikuwan , kyu u taywan idaw ku yadahay nu cancanan nu mahicahicaay a adihan .

隨著1987年戒嚴時代結束，臺灣逐漸淡化過往戒嚴時代形塑的中國史觀，政治上走向自由化與民主化，以中國國民黨及民主進步黨兩黨為首的政黨政治、統獨議題、以及公民社會的形成，加之以東南亞新住民的定居，產生出多元文化主義，使得臺灣文化呈現多元並立的面貌。

namakayni kuhan kyu idaw ku cacay ku hulam sananay , kyu aydaay a Taywan mala cung-huwa-min-ku hank u ngangan .

而由此原因再加上一中原則，使得現今「臺灣」成為中華民國的通稱。

sapuelac

Taywan, tina ngangan namakay satimulan a binacadan u Silaya binacadan Taivoan niyazu' a ngangan. tina niyazu' itiza i Taynanse Anpin chu. natayni ku Helan (荷蘭) tademaw, panganganen tu Taywan. sisa, sulitan ku Hulam. i Chin koku, sulitan (臺灣), katukuh ayza. i Helan a demiad, Taywan a ngangan u "Taivoan". katukuh Ming koku satu, pangangaen tu "Tayuan", katukuh Chin koku, sumaden "Taywan", patizeng ku Taywan fu, sisa, u Taywan tu ku ayzaay a ngangan. nacilacila, napanganganen nu Potawya(葡萄牙) ku "Fulmosa", u bangcalayay a subal sananay. yadah ku ngangan nu Taywan, tinakuː Pawtaw(寶島)、Kuntaw(鯤島)、Ponglay(蓬萊)、Kaosa(高砂)...

u Taywan sa i labu nu Ya-cuo, itiza i 23 30 N, 121 00 E, u ahebal nu lala' mapulung sa 35,980 sq km, u ahebal nu lala'ay sa 32,260 sq km, u ahebal nu nanumay sa 3,720 sq km.

hamin nu tademaw sa 23,464,787. kakalukan umah sa 22.70%, kilakilangan umah sa NA, zumaay henay umah sa 77.30%.

中華民國是位於東亞的民主共和制國家，自1912年成立至1971年退出聯合國期間，為國際上廣泛承認的「中國」代表政權；現因實際控制領土及政治狀況，國際上常以「臺灣」作為通稱。

Cung-wa-ming-ku (中華民國) Taywan (臺灣) , u i waliay Asia (亞洲) sunida paydangay a kanatal. zayhen namakay 1912 a mihcaan ku nipatizeng katukuh 1971 a mihcaan maales tu i sakaputay a kanatal (聯合國) hananay sa, u China (中國) tu ku nganganganen atu u China (中國) ku pikuwanay. nikaazihen ku kakitizaan lala’ay atu ayzaay a kawaw nu ceng-ce (政治), mapangangan tu Taywan (臺灣) han i kitakit.

目前其實際統治範圍之領土面積為36,197平方公里，包括臺灣本島及附屬島嶼、澎湖群島、部份福建沿岸島嶼與部份南海諸島。

ayzaay ahebal nu lala' ay nu Taywan (臺灣) 36,197 mang sq km, lalabu sa izaw ku tatenga'ay lala' ay ngangan nu Taywan (臺灣本島), kilul sa Pung-hu subalsubalan (澎湖群島), zuma sa wiza mililisay tu dadipasan nu Hu-cian (福建) atu Nan-hay (南海) adidiadidi'ay a subal .

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Taybak (臺北市).

kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakingingan nu kanatal demiad sa cacay bataan bulad cacay bataan demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal(元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Tsai Ing-wen (蔡英文), micakat a demiad sa i 2016 a mihcaan lima a bulad tusa bataan a demiad atu 2016 a mihcaan a bulad tusa bataan a demiad.

satangahan(主題):

Taywan

u zuma a kamu(其他語言):

nu Hulam:台灣

nu Amilika:Taiwan

nu Lipun:台湾（たいわん)

u canan ku Taywan (Taywan 是什麼?)ː

Taywan, i sawali yan nu Asia, nu tipan saamisan a tudi nu Tay-pin-yan(太平洋), i teban nu liwkiw a kanatal atu Philippines. u hebaw nu lala' 3.6 a emang ku laat, u tabakiay a subal, kasalaylay i kitakit u 38. u buyu' atu tukuh ku yadahay pitukiya, bukelal itiza naming masaupu i saamisan miduduc tu bayu, tukus, mayu sansani masumat tu.

u liwliw nu taywan idaw ku Peng-hu kanatal lanyi kanatal u demiad sa nu bayu a caldes atu nu Asia a caldes, i saamisa nu payweikwisen cay ka caldesay a demiad, i satimulan caldes ku demiad, cay sumadi nanay a mamelawan atu nipa luma' aadupan yadah.

u tamdaw hatiza tusa a malebut izaw ku tulu a lasubu a mang, u kamu sa nu Yin-cu-min, holulang, ngayngay, hulam, baluhay a muenengay, lima a bidacadan, nu holulang a kamu ku katuuday, misakamuway tu kamu. maupu i satipan ya limaay ahebalay a aenengan. u tayhuku ku saahebalay, sapikuwan namin muenengay i Taywan.

kasumamadan, naw u aenengan nu Yin-cu-min ku Taywan, maka tukuh 8000 a mihcaan, izaw tu ku zuma a binacadan malimat tayni, u Hulam tayni sa, masumatu ku zuma a Yin-cu-min, u hulam tu mikutay tu ku Yin-cu-min, u sayadahay tu i taywan a binacanan. ayza a demiad, izaw tu 56 a mang ku Yin-cu-min, izaw 16 a binacadan. u sakaizaay saan, u saayaway mueneng itiniay a tademaw sananay, itini uyiniyan a subal, tina subal(島嶼) a ngangan sa ku "Taywan", u Hulam a sulit sa ku Taywan. u sasubana'ay(學術) a kamu sa, Taywan Yin-cu-min sa mikitinay(有關) "timul subal kamu cidekay(南島語族)" saan.

u samikuwanay nu Taywan kitakit saan, namakay Min chao demiad, ayza sa, namakay Con-hua-min-ko a hulic(法律), patizengen cacay a sen(省), enem ku tabakiaya a tusu, u Taypak Sin-pei Tao-yuan Tay-cong Tay-nan atu Kao-sion), isasa sa, izaw 11 a sian(縣), tulu a se(市).

likisi (歷史)

臺灣首都為臺北市，最大城市為新北市，總人口約2,360萬，主要由漢族與臺灣原住民族組成。

tapang tuse nu kanatal nu Taywan (臺灣) u Taypak (臺北市), satabakiay a tuse sa u Sing-pey-se (新北市), katuud nu tademaw makaala 2,360 mang (萬), sakatuuday a binacaan sa u Hulam a binacadan (漢族), kilul sa u Taywan Yin-cu-min binacadan (臺灣原住民族).

國家語言為各固有族群使用之自然語言，通用標準漢語、閩南語（臺灣話和金門話）、客家語、臺灣南島語與閩東語等，書寫使用漢字。

sapisasukamuen a kamu nu Taywan (臺灣) kasasizuma nu binacadan izaw ku kasasizumaay a kamu itini. sayadahay a kamu sa u Hang-yu (漢語) kilul sa u Ming-nang (閩南話) a kamu, Ke-ciya-yu (客家語), anu tayza i niyazu' nu Yin-cu-min a binacadan (原住民族) sa , izaw aca ku masasizamaay a kamu nu

Yin-cu-min a binacadan (原住民族)ku kamu.

1949年12月7日，中央政府遷至臺北。

1978年起，蔣經國接連當選第六、七任總統。

2000年，國民黨選前分裂，民進堂黨候選人陳水扁當選總統, 全國首次政黨輪替。

2008年-2012年由國民黨候選人馬英九當選總統。

2016年及2020年，民進黨候選人蔡英文當選成為首位女性總統。

1949 a mihcaan sabaw tusa a bulad pituay a demiad , malimad tayni i Taypak (臺北市)ku talakawan nu Cung-wa-ming-ku (中華民國).

namakayza 1978 a mihcaan kinatusa u sakaenemay atu sakapituay matulin mala Cung-wa-ming-ku (中華民國) a cung-tung (總統) ci Cang-cing-ku (蔣經國) .

nika i 2000 a mihcaan malaliyas ku balucu' nu Ku-ming-tang (國民黨) i ayaw nu pisingkiwan (選舉) , kyu u Ming-cing-tang (民進黨) ci Ceng-sui-peng (陳水扁) tu ku mala cung-tung (總統) nu Cung-wa-ming-ku (中華民國), uyni sa u saayaway makakutay ku cung-tung (總統) atu makakutay ku ceng-tang (政黨)。

2008 a mihcaan katukuh i 2012 a mihcaan, makakutay aca ku cung-tung (總統), u Ku-ming-tangay (國民黨) ci Ma-ing-ciw (馬英九) tu ku cung-tung (總統).

2016 a mihcaan tahmahini i 2021 a mihcaan, ci Ceay-ing-wung (蔡英文) tu ku Cung-wa-ming-ku (中華民國) a cung-tung (總統) , u saayaway u tatayna ku malatabakiay tapang nu kanatal ciniza, i Taywan (臺灣) u tataynaay a cung-tung (總統) ayza.

misademiaday (氣候)

臺灣本島位居北迴歸線上，介於海洋性熱帶與亞熱帶氣候間，北迴歸線以北為亞熱帶季風氣候、以南為熱帶季風氣候；整體氣候夏季長且潮濕，冬季較短且溫暖。

izaw kya amislic (北迴歸線) hananay makayza i teban nu kakitizaan nu Taywan(臺灣 ) sisa malatusa ku misademiaday nu Taywan (臺灣), i nuwamisan nu amislic (北迴歸線) sa u tanengay ku akuti’ay (熱帶) nu kabalian ku misademiaday , i nutimulan nu amislic(北迴歸線)sa u akuti’ay (熱帶) nu kabalian ku misademiaday , mahiniay a misademiaday yu laludan sa tanayutanayuay malalemelemeday ku misademiaday, yu kasienawan sa apuyupuyuay didihkuay ku misademiaday .

kakitizaan (地理)

臺灣島西部為台灣海峽、北部為東海、東部緊鄰菲律賓海至太平洋、南部為呂宋海峽、西南方為南海，臺灣島位處地震活躍的環太平洋火山地震帶，有發生地震情形。

taetipan nu Taywan (臺灣) mililis tu Taywan babayuan (臺灣海峽), taamisan u nuwalian a bayu (東海), tawalian macapi tu Hu-li-bing bayu (菲律賓海) atu mililis tu waliyu (太平洋), tatimul u Li-sung babayuan (呂宋海峽), taetip-timulan u timulay bayu (南海). zayhan i waliyu silamalay kaninelan (太平洋火山地震帶) ku kakitizaan nu Taywan(臺灣 ) sisa sumamad maninel itini.

sakakikalisiwan (經濟)

2015年7月底的外匯存底為4,219.6億美元。中華民國也和香港、大韓民國與新加坡並稱「亞洲四小龍」，被視為亞洲第5大經濟體。

2015 a mihcaan zikuzan nu pituay a bulad makaala 4,219.6 Yu mey-yuan (億美元) ku Way-hey-cung-ti(外匯存底) nu kalisiw nu Taywan (臺灣), sisa mapulung atu Hong Kong (香港), South Korea (韓國), Singapore (新加坡), u sasepatay Asia adidi’ay a Lung (亞洲四小龍) han mipangangan , mahiniay a nipipangangan namakayzaay u saicelangay kapahayay ku sakauzip a kawaw nu kanatal nu binacadan nuheni saan.

macacubelisay (交通)

1978年中山高速公路(國道1號)通車、全長373公里，及1997年通車、全長432公里的福爾摩沙高速公路(國道3號)。

另外東部較發達地區則以快速道路連結，臺北市至宜蘭縣則有包含國道五號的雪山隧道。

2007年1月，政府委託台灣高速鐵路公司經營全長345公里的台灣高速鐵路系統。

另外已興建了有臺北都會區,高雄捷運和桃園捷運，台中捷運和新北捷運仍繼續建設。

1978 a mihcaan malaheci tu ku nisanga’tu Natalzan 1 (國道1) Cung-san siuzazan (中山高速公路) ku cenhu (政府), wuya tanayu’ nu saculilan nina Cung-san siuzazan (中山高速公路) Natalzan 1 (國道1) 373 Km mamin ku sausien.

1978 a mihcaan malaheci aca ku nisanga’ tu Natalzan 3 siuzazan (國道3 高速公路), u saculilan nina Natalzan 3 siuzazan (國道3 高速公路) 373 Km mamin ku sausi.

zuma sa i nuwalian izaw aca ku nisanga’tu mabesbesay a zazan (快速道路) , paynien tu maheniay kalamkamay a zazan, taneng tu ku binacadan a tacuwacuwa, tinaku ya nisanga’tu Natalzan 5 (國道5) Sey-sang-suey-taw (雪山隧道), u sapikitinay tu Taypak (臺北市) atu I-lang (宜蘭) a zazan kyuni , atu makayni Natalzan 5 (國道5) Sey-sang-suey-taw (雪山隧道) , kapah mabesbesay tu ku sakataluma’ a zazan nu Halienay a binacaan.

2007 a mihcaan cacayay a bulad, wey-tuen(委託) nu cenhu (政府) kya Taywan siumalay a kung-se (台灣高速鐵路公司) papisyubayen tu kawaw nina siumalay, ya tanayu’ nu Taywan siumalay 345 Km mamin ku sausi.

kilul sa malahci tu ku nipisanga’ nu cenhu (政府) tu nulpin (捷運), tinaku: maminay tu a nisanga’an tu Taypak tu-hey-ci (臺北都會區) a nulpin (捷運), Kau-Siung a kakitizaan (高雄市區)a nulpin (捷運) atu Taoyuan 桃園市a nulpin (捷運), wuya Tay-cungay (台中) atu Sing-pey-se (新北市) a nulpin (捷運) mukilil a misanga’tu baluhayay a nulpin( 捷運) ayza.

binacadan (族群)

當前具有中華民國戶籍總人口為23,590,744人，而在族群組成部分，有95%人口為漢族，其中有84%漢族是17世紀至1945年前便從中國大陸移民的後代，這批臺灣地區居民又被稱作「本省人」。

tahimahini mapanganganay tu Cung-wa-ming-ku (中華民國) a tademaw sa makaala 23,590,744 ku tademaw. lalbuan nina tatademaw 95% nu katuud nu tademaw sa u layak (漢族), i lalabuay nina layad 84% a tademaw sa u nanu sabawpituay a ceci katukuh 1945 a mihcaan namakayzaay i Cung-ku-ta-lu (中國大陸) malimad tayni i Taywan (臺灣) a wawa wawa nuheni, peng-sen-zeng (本省人) han miawaw tu henian.

臺灣原住民族是400年前便居住臺灣的南島民族，其佔總人口數2.36%、共計556,611人，政府又細分成16個主要族群。包含阿美族、泰雅族、布農族、噶瑪蘭族、排灣族、卑南族、魯凱族、賽夏族、撒奇萊雅族、賽德克族、邵族、太魯閣族、鄒族、拉阿魯哇族和卡那卡那富族。

u Taywan (臺灣) Yin-cu-min a binacadan (臺灣原住民族) sa, i ayaw nu sepatay a lasubu a mihcaan muenengay tu itini i Taywan (臺灣) a timulay-subal a binacadan, u pulung nu tademaw i Taywan a kanatalay sa 2.36 kunu lasubu a tademaw, katuud nu tademaw 556,611 ku tademaw . palasabaw enemay nu cenfu ku Yin-cu-min a binacadan (臺灣原住民族). tinaku: izaw ku Amis, Atayal, Bunun, Kebalan, Payuan, Puyuma, Drekay, Say-siyat, Sakizaya, Seediq, Thao, Truku, Cou, Yami, Hla'alua, Kanakanavu.

malaalitin tu i hekalay atu zumaay a natinengan (外部連結)

CIA
外交部
List of current heads of state and government
中華民國： https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E8%8F%AF%E6%B0%91%E5%9C%8B
臺灣：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%87%BA%E7%81%A3
nisulitan ni Ｍahi Takas (高秀和).