Taywan Ciw-Ben Suy-Nan-Tung "sabawtulu a dang" a pi'kiman
tatangahan
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Taywan Ciw-Ben (九份) Suy-Nan-Tung (水湳洞) nazipa'an nu pi'kiman (選煉廠遺址) "sabaw tulu a dang" hananay (俗稱「十三層遺址」). [1][2]
zikuzan pikuwan nu hulam i nikakutaykutay nu Cing (清朝) katukuh ayaw pikuwanan nu Lipun uynian a kenis pangangan han Suy-Nan-Tung han a niyazu' (水湳洞庄), ya "tabakiay nisulitan tu Suy-Nan-Tung" (水湳洞大字) hananay sa nu zikuzan tu pikuwan nu Lipun, pahezek tu sakatusa a kitakitay na mangangayaw hawsa palatusa han tu Lian-Tung li (濂洞里) atu Cang-Zen li (長仁里) han.
u kakitizaan (地理位置)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Suy-Nan-Tung a i Ciw-Ben sauwac (九份溪) tusa a tukus tu sa cumud a bayu, i kalipunan pisangangan tu "sabaw tulu a dang a pi'kiman" (十三層礦場) hawsa, kakilul satu mabulaw tayni, i liwliw nu ayzaay a Lian-Sin li (濂新里) atu Lian-Tung li (濂洞里). Suy-Nan-Tung a kitizaan a ngangan namakay i pi'kingan a putah tapiingan niya tabakian a ba'tu tu malucay nu bayu a buhang, i tapiingan niya buhang izaw ku sauwac musisil namakayza i buyu' muculal, malu nu ayaway i tapiingan nu buhang masau silanu'ay a lala' "nan-ce-ti" (湳仔地) pangangan han tu Suy-Nan-Tung. Suy-Nan-Tung micapi tu bayu, i sawali saamis a kalimucu' mahiniay u masatakuay, paymihcaan namakay wali saamisay a bali pabesut' sa micumud, tabaki ku bali udad.
Sapalekal tu lalay (歷史發展)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Suy-Nan-Tung i kahulaman Suy-Nan-Tung a niyazu' (水湳洞庄) han, i kalipunan u Luy-Bang (瑞芳庄) han a niyazu', pahezek ku mamangayaw nu kitakit sa mala u Luy-Bang a ceng (鎮), ya Lian-Tung li (濂洞里) u yanayay tu, ming-guo (民國) 59 a mihcaan (1970 a mihcaan) hawsa, cunus hantu Lian-Sin li (濂新里), Suy-Nan-Tung a kenis mapulung tu Lian-Tung li (濂洞里) atu Lian-Sin li (濂新里).
kalipunan i ming-ci (明治) 38 a mihcaan (1905 a mihcaan) tu sapatay a bulad, Cin-Kwa-Se (金瓜石) a pi'kiman a buyu' mi'kimay a cu-zen (主任) ci An-Cin Liw-U-Lang (安間留五郎) hananay a tadamaw sa maazih niza ya nalaculan aalan (礦, baluhay a kamu: si'elac) a liu-shen-tung (硫砷銅), waluay a bulad malingatu patadas tu "pungpungkangan a zazan" (平巷) maazih yadah ya si'kimay a nalaculan aalan (礦, baluhay a kamu: si'elac) nu liu-shen-tung (硫砷銅), sitatudungay tya nalaculan ci Tin-Cung Cang-Pin-Uy (田中長兵衛) atu mikuwanay tu nalaculan ci Ciao-Song Zen-San-Lang (小松仁三郎), ya pi'kiman pangangan hantu "Cang-Zen" (長仁). hawsa saahebal satu tu pi'kiman u sakatusa "Cang-Zen", sakatulu "Cang-Zen", "sung" (松), cu (竹), mey (梅) kahatiza tu. uyzaan a mihcaan Suy-Nan-Tung patizeng tu miacakay tuni sangaan a kusi (乾式製鍊廠), sinmung misulibetay tu si'kimay a nalaculan aaalan (礦) nu liu-shen-tung (硫砷銅). katukuh i pikuwan nu Lipun i ming-ci (明治) 40 a mihcaan (1907 a mihcaan), Cin-Kwa-Se a pi'kiman saayaway izaw patahkal tu tung (銅) a nalaculan sa 47 kung-tun (公噸) kayadah haymaw satu mala u singanganay tu si-tung (銅) a buyu' i tini i kitakit.
Suy-Nan-Tung a niyazu' sikalecad tu a palekal tu 'kim atu tung a nalaculan (礦), 1906 amihcaan i kalipunan i ming-ci (明治) 39 a mihcaan namisanga' tya pa'kiman hawsa haymaw satu macakat. ya pi'kiman a aenengan nu musakawaway, i Ciw-Ben a sauwac nu ayawan niya a pilis, kakilukilul satu misanga' tu luma' kakitizaan mueneng nu musakawaway nu Lipun. ya luma' izaw ku tusa a lamangan: pala sepatay han a laluma'an cacay a silut atu enemay a laluma'an cacay a silut. sepatay a laluma’an cacay a silut u mikuwanay a tademaw, patungusen tu aisian atu pililucan. enem a laluma'an cacay a silut u misakakawaway atu musakawaway ku muenengay, izaw tu ku aisian, nika kapulung han ku pililucan. musakawaway nu layak sateked sa i capi nu si-tungan (銅礦), si-huangan (磺礦) a kakitizaan a lala' misadabek itiza.
Ben-Shan Liu-Keng (本山六坑) atu yung-ciw mey kuwang (永久煤礦) malingatu tu miala, tu i sasaay i bayubayuanay a Li-Le pisangaan tu tung (禮樂鍊銅場) patizeng tu kusi hawsa, satu u Suy-Nan-Tung ami'kimay niyazu' sangaleb satu kalipahak kuni kazuzip. nika kilul satu kuni kalawpes nu mi'kimay a kawaw sa, "Taywan m'ikimay a kusi" (臺金公司) madeb tu kuya mi'kimay, ya muenengay a binawlan kakilul satu mabulaw, ya cayay kalimad a tademaw uyza tu balakiay tu a babalaki, "Taywan m'ikimay a kusi" ya matenesay musakawaway itiza a tademaw ku katuuday munengay i tiza.
2009 a mihcaan tuluay a bulad i tiniay tu patizeng tu nalimaan a luma' "San-Cen bangcalay' a luma'" (山城美館) amatuek a palahkal paazih, tu i'su-ciya (藝術家) atu labang amacacaliw tunian hanay.
Suy-Nan-Tung nazipa'an a pi'kiman (水湳洞選煉廠遺址)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Suy-Nan-Tung nauyanayay tu misa'kimay a kusi, nauyanay tu singangan tu "sabaw tulu a dang a pi'kiman (katengaay sa u saba walu a dang). Suy-Nan-Tung a pisa'kiman malingatu i 1933 a mihcaan, amisabalucu' tu liwasak mikutkut miala atu zazan nu pi'kiman tu mahiniay a kawaw, Suy-Nan-Tung misangaay tu 'kim pakay buyu' a patizeng, u Suy-Nan-Tung nazipa'an a pi'kiman ku sakapahay pawacay tu laylay nu Cin-Kwa-Se mikitungay. Lipun a tademaw laluk sa mitadas tu 'kim i Cin-Kwa-Se hawsa, 1920 a mihcaan hakya maazih ya nalaculan aalan (礦) nu liu-shen-tung (硫砷銅), maniyul mala tung (銅) nu mialaan atu misangaan. 1945 a mihcaan "Taywan 'kim tung a mi'kimay" (臺灣金銅鑛務局) ku mikuwanay, katukuh i 1955 a mihcaan pasumad a misapupu mala u "Taywan u mi'kimay nalaculan han tu a kusi" (臺灣金屬鑛業股份有限公司), 1978 a mihcaan hawsa kakilul satu i su'-mey (樹梅) a kenis, sakatulu Cang-Zen a pialaan (第三長仁礦體) kitizaan micapi tu satabakiay nuhekalay tu a pialaan, katukuh i 1987 a mihcaan pahezek musakakawaw. 2007 a mihcaan mala u Sinpak a kenis cenbu (新北市政府) hantu pacumud hantu nipatizeng tu laylay.
u pisanga' tu 'kim taneng malasepat tu kawaw uyni ayaw: "mitadas tu nalaculan, mipili’ tu 'kim, misakapah tu 'kim, misa'kim tu". "sabaw tulu a dang a pi'kiman" naunayaannay tu hawsa naayaway uynian a Cin-Kwa-Se u satabakiay a kitizaan mipiliay tu nalaculan, nu ayzaay tu a mihcaan u kataynian nu MV misasing.
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan:
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]