nipaluma-cicekaay sama

cicekaay sama(大薊)

sicekaay sama(大薊)

mitesekay nipangangnan 【學名】Cirsium japonicum Kitam. var. takaoense

sapamata a ngangan 【科名】sapamata balu 菊科(Compositae)

tungusay a ngangan 【屬名 tungusay cicekaay a sama薊屬

u ngangan 【俗名】雞過刺、大刺兒萊、大刺蓋、老虎刺、刺蘿蔔、牛喳口、雞母刺、大惡雞婆、山老鼠

ci-kuw-ce, ta-ce-al-lay, ta-ce-kay, law-bu-ce, ce-luw-puw, niw-ca-kuw, ci-mu-ce, ta-e-ci-puw, buyu'ay edu.

Amilika a ngangan【英名】Japanese Thistle Herb or Root

kamu nu binacadan【族語】布農 Kakaunan、撒奇萊雅 Cicekaay Sama、魯凱 Dulealeace、排灣 'Sama、鄒 'Acipi Tarakuka、阿美 Sa Ma Nu Ru Duk

Bunun Kakaunan, Sakizaya cicekaay Sama, Lukay Dulealeace, Paywan 'Sama, Cou 'Acipi Tarakuka, Amis Sa Ma Nu Ru Duk.

kaliwaliwah nu hekal (分佈環境)

sicekaay sama ahebal ku kaliwawah, u langaw tini i Cung-kuw mililis tu bayu, manamuh tu sapi'ay, a demiad i Taywan hina liwaliwah i maapilisay a buyu', zazan nu nipalumaan, miduduc tu bayu nu sidamekay a kakitizaan a lala'.

（u kamu nu Hulam:大薊分佈極廣，原生於中國沿海地帶；性喜涼爽氣候，在台灣常分佈於山坡、產業道路、沿海肥沃土層地區。）

kakapah nu sapayu (藥效)

sicekaay sama sicedam panihew, taneng pasapi' tu izang sapihulak tu ledek, taneng aca palasawad tu malibawaay madukaay, angangan mingaay tu manana'aya a atay, manana'ay a buwa', maizang ku tawawaan a imelangan, taneng mala sapa'yu aca nu ihekalay a duka.

（kamu nu Hulam：大薊味甘性涼，既能涼血解毒，又可散瘀消腫，主要治療肝炎、腎炎、子宮出血等病狀。也可當作外傷用藥。）

mipayuay a binacadan (使用族群)

Bunun, Sakizaya, Lukay, Cou, Amis, Paywan.

（kamu nu Hulam：布農、撒奇萊雅、魯凱、鄒、阿美、排灣）

wayway nu mulangaway (生態形狀描述)

sicekaay sama nu sapamata a baluan u panaay tu a mihcaan nu mulangaway a lutuk, u talakaw pakala tu 30-120 hunan (公分). lamit masamulmul, u tanayu' 0.5-1 hunan, akaway nu papah, masa aenengan nu lyen-huwa, u papah siceka anucaay sa masati'kuk ku kamulmul 10-35 hunan ku tanayu', lilis nu papah masalutalut, tukun nu lutalut siceka', landaw ku papah, satulistulis sa sibanuh, belih nu papah abuabuan kaladaw ku kulit, ulat nu papah sibanuh, pabaway adidi' ku papah.

（kamu nu Hulam：大薊為一種菊科多年生草本植物，株高約30-120公分。莖圓柱形，長約0.5-1公分，粗0.4-1公分，葉有柄，呈蓮花座狀，葉片為倒披針或倒卵狀橢圓形，長約10-35公分，葉緣）葉背呈灰綠色，葉脈上有毛，上部葉小。）

sicekaay sama u lalud ku kasibaluan, masatangah ku silut nu balu, tabuay nu balu mahiza u tuki, 1-2 hunan ku tanayu', 2-4 hunan ku ahebal, hekalay a bangs teban sicupenat. balu masatangah ku balu, kalutiman ku kasumanah, lima ku pela' nu balu, tama lima ku tebanay a luy. Sicekaay sama u heci makudus masatanayu' ku kamulmul, 0.3 hunan ku tanayu' abuabuan ku duut nu kulit. masasilsil ku balu, mabadibadi', u tabu nu balu kalawlaw sa mabadi' u hekal kasa lutilutimay ka lumeni', salengacan adiping a banuh i hekal tu.

（kamu nu Hulam：大薊為夏季開花，呈頭狀花序，總苞似鐘形，長約1-2公分，寬2-4公分，外表皮中央有黏腺體。花為頭狀花序，呈紫紅色；裂片5片，雄蕊5個。大薊果實為瘦果長橢圓形，長約0.3公分，暗灰色。管狀花，萎落不全，總苞枯黃，表面微紫黑色，白羽狀冠毛外露。）

mipaluma a kawaw (繁殖方法)

u sapaluma atu milisal tu angangan paluma, mipili' tu lala' misazay tu lala', mipili' tu silidungay, ilabuay kibetulay a lala' sidamekay silikenay a lala' pasapal, mahamin patadas malauk hawsa pengpeng hantu amisazay, misabawbi, u ahebal pakala tu 1 mi, u talakaw 15 lim ku talakaw, apuyu'ay tanayu'ay kapah tu. sapaluma' a salangaw, kau ayzaay mihcaan anialaan ku sapaluma, zayhan nu cilal a mihcaay ku sapaluma hawsa caay tu kakapah ku nilangaw, anu caay ka hamin ku nu ayzaay a mihcaan, singa'han i cidetay maacakay a kakitizaan. pipasapalan tu sadingsingan 3-4 a bula, balangbangan tu 8-9 a bulad. sadingsingan u pisapalan, balangbangan palutu sapal.

（kamu nu Hulam：用種子和分根繁殖，選地、整地：選背陰、土層深厚、肥沃的砂質壤土育苗。全墾深耕後耙碎整平，做畦，寬約1米，高15厘米的高壟，長短不限。種子繁殖：要用當年收穫的種子，因隔年種子發芽率很低，如當年種用不完，應貯藏於低溫乾燥處。播期:春季3～4月，秋季8～9月。春季採用開斜直播，秋季採用育苗移栽。）

mikutkut tu sapaluma u laed 20 limix35 limi, sacacay han ku nipaluma tu sapal, u laed 30 lim,misacilis 2 limi ka i labu, mamin paluma hawsa basbas han ku lala' tu nanum, taxtudung nu akuti' tu 20-25a demiad pahkal t uku sapal. lisal bhan ku angangan paluma, i 3-4 a bulad kutkut han ku maikesay a angangan lamit, sai'han miala ku lamit attu adidi'ay a masaastiladay a angangan nu milutucey a sapaluma, u laed 35 lim, u laed nu tapangan 20 li-mi, namamin paluma basbas han tu nanum, lalemeden t uku lala' kya a kapah.

（kamu nu Hulam：開穴直播株行距為20厘米×35厘米；育苗移栽採用條播，行距30厘米，開溝深2厘米，播種後淺復土澆水，適溫下20～ 25天出苗。分根繁殖：於3～4月挖起老根莖，剪取帶莖及小塊根的芽苗栽種，行距35厘米，株距20厘米，種後澆水，保持土壤濕潤。）

misakapah tu umah (田間管理)

nipalumaan bibelisw han ku lutuk, sicekaay sama dadawa mulangaw tabaki, paymihcaan miazih tu katanayu' nu lutuk kya a kinapina mibilsiw tu lutuk, saayawy paluma miyung tu kalisiw sapadamek, sapulung tu nikalukan nibelisiwan, u tai' nu tademaw atu nu nipahabayan a aadipan atu cin a damekan, nipalumaaan tu saapal kinatusa padamek. tusa tulu a mihcaan pilangawan tu sapal sa i sadingsing anucaay sayaw nu kasienawan padamek tu mazuhemay mamui'ay u damek tu maacakay a tai'. cicekaay samanayi' maazih ku midukaay a cilekay.

（kamu nu Hulam：中耕除草：大薊粗生易長，每年看雜草生長情況中耕除草幾次，頭次中耕要淺。

追肥：結合中耕除草進行，以人畜糞水和氮肥為主，苗期追肥宜少量多次。二、三年生苗春季或冬前施腐熟的糞乾肥。大薊未見有病蟲為害。）

misinga' a kawaw (採收方法)

amisuped tapang angangan nu heci, i 9-10 a bulad uyza tusa, tuluay a mihcaan kulangaw kutkut han ku angangan heci, ala han ku lanu' hawsa paacak han anucaay kansuen miacak.

（kamu nu Hulam：以採收肉質根為主，在9～10月將二、三年生的肉質根挖起，除去泥土後曬乾或烘乾。）

tungusa nu lutuk a sapaiyuan u sasapaiyuan amin kya lutuk angangan u sapamata a ci a baluan nu mulangaway sicekaay sama. u sasnek. nu saapayu sicedam, sapi', micumud i atay, ipi'cin.

（kamu nu Hulam：中藥屬性入藥部位為菊科植物大薊的全草或根。性味歸經甘，涼。入肝、脾經。）

midaduy tu sapayu (用法用量)

ananuman, ciyan han malakabi, 1.5 ciyan "u mantaay henay 1-2 lyang", tuktuk han cisalang anucaay melmelen. sapitabu i hekal, ya nituktukan sapitabu anucaay ya nituktukan a salang sipisipasip. kamu nu ayzaay a tademaw, taneng kau sicekaay sama cebus han tu nanum nananuman u sapingaay tu talakaway a izang nu tademaw. angangan nu sicekaay sama 3 kek, cebus tu nanum mala u nananuman, nika lalid anusaan munanum tu mahiniay amana kalakui't tu cacay a lalipayan.

（kamu nu Hulam：內服：煎湯，1.5～3錢（鮮者1～2兩）；搗汁或研末。外用：搗敷或搗汁塗。

現代來講，可以用大薊泡水喝治療高血壓。幹大薊3克，泡水代茶飲，但連續服用建議不超過一週。）

（kamu nu Hulam：薊屬植物為多年生草本，共同特徵是全身佈滿尖刺。薊在西方國家很普遍，常可見奶薊與朝鮮薊的食用花苞或萃取出的相關產品，大薊也是蘇格蘭的國花。在台灣，人們對它相對陌生，其實，在台幣千元紙鈔的背面，左下那葉帶刺、有著紫色小花的植物，就是台灣原生的玉山薊。）

tungusay siscekaay sama nu mulangaway pinaay tu a mihcaan nuyaanay tu nu mulangaway a lutu', malecad ku picidek u sicekaay amin ku uzip. sicekaay sama i nutawan a kanatal izaw amin mulangaw, u maazihay tu u sisalangay sama kasumamadan sicekaay sama mukan tu balu anucaay miala tu mahiniay a tuud, sicekaay sama nu Su-ke-lanay nu kanatal a balu. i Taywan, u tademaw amin caay katineng, tatenga', i Taywan a kalisiwnu malebut a kalisiw i belih nu tatipeluk a kalisiw, kawili sasa ya papah siceka', izaw ku lutimay a kulit nu adidi'ay a balu nu mulangaway, uyza kyami nu Taywan uyzaanay nu mulangaway tu a yI'-san nu sicekaay sama.

（kamu nu Hulam：薊屬植物為多年生草本，共同特徵是全身佈滿尖刺。薊在西方國家很普遍，常可見奶薊與朝鮮薊的食用花苞或萃取出的相關產品，大薊也是蘇格蘭的國花。在台灣，人們對它相對陌生，其實，在台幣千元紙鈔的背面，左下那葉帶刺、有著紫色小花的植物，就是台灣原生的玉山薊。）

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

Hulam talakaway a nipaluma nalunasulitan a sulu pulungamin a sulu《中國高等植物資料庫全庫》. Hulam kagak a yuan adidiay a mauzipay migankiway a suo中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
Yuan-cu-min-cu wei-yuan-huy sapayu' a nipaluma nu Yuan-cu-min 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p28
花序數位典藏國家型科技計畫/應用服務分項計畫
中文維基-大薊: https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E8%96%8A